Recensie: Verdwijnen in de IJslandse kou

Tegenwoordig hebben de Scandinavische misdaadromans vaak twee typen held, of beter gezegd hoofdpersoon. De ene is de melancholieke man van middelbare leeftijd die geen enkele illusie meer koestert en vrijwel uitsluitend nog wordt voortgedreven door een rabiaat verlangen misdrijven op te lossen. De andere is een even energieke als contactgestoorde jonge vrouw, type Sarah Lund uit The Killing of Lysbeth Salander uit de Millennium Trilogie, die op dezelfde accu loopt. In Verdwijnpunt, de nieuwste roman van Arnaldur Indridason, is de held er een van de eerste soort. Door fabian takx.

N.B. Het is de Maand van het Spannende Boek, met een Athenaeumselectie thrillers (waaronder Indridason) en een geschenk.

Duidelijk is wel dat deze personages ontspruiten aan het brein van de archetypische thrillerauteur, zelf een man van middelbare leeftijd die alles wel gezien heeft en vervuld is van een moralistische afkeer van de moderne tijd, maar nog wel een open oog blijft houden voor mannen die op hem lijken en mooie, intelligente vrouwen met een passie voor de waarheid. En die waarheid moet steeds gruwelijker worden, opgedreven door een inflatie in het overvloedige aanbod van het 'spannende boek'.

Man met een missie

Gaandeweg wordt duidelijk dat deze inspecteur Erlendur een zichzelf verwaarlozende kettingroker is. Zoals in thrillers uit het hoge Noorden gangbaar is, is het geen cultuurminnaar annex bartype à la inspector Morse en geen ouwehoer à la Columbo, maar een grimmige zwijger die zonder omwegen op zijn doel afgaat. Een man met een missie: hij wil erachter komen wat er meer dan zestig jaar geleden is gebeurd met de mooie Matthildur die tijdens een stormy night op de IJslandse hoogvlakte is verdwenen.

Niet geheel toevallig heeft hij zich teruggetrokken in zijn geboortedorp – misschien vanwege een burn-out, ook dat is onduidelijk – en heeft hij kennelijk tijd genoeg om talloze betrokkenen te ondervragen. Zij zijn inmiddels natuurlijk allemaal hoogbejaard en werken hem op alle mogelijke manieren tegen, maar door zijn doorzettingsvermogen komt Erlendur toch achter de verschrikkelijke waarheid. Die heeft voor hem ook een grote persoonlijke betekenis, want hij is zelf dertig jaar eerder zijn broertje verloren in een sneeuwstorm en wordt nu verteerd door schuldgevoel. Ook dat geheim wordt opgelost, maar verdrietig blijft het.

Sober, maar vol vaart geschreven

Arnaldur Indridason (1961) is een voormalig journalist uit Reykjavik die sinds 1997 jaarlijks een thriller heeft geschreven en wereldwijd maar liefst zes miljoen boeken heeft verkocht. Vorig jaar werd zijn Erlendur-thriller Doodskap door Vrij Nederland verkozen tot Thriller van het Jaar. Zoals een goed misdaadauteur betaamt weet Indridason er de vaart in te houden met een sobere stijl, heel veel rechttoe-rechtaandialogen en vooral veel goed gedocumenteerde couleur locale.

En die is in IJsland natuurlijk ideaal, dat land is immers de overtreffende trap van Scandinavische gloom met lange, koude nachten en een onbarmhartige mensvijandige natuur. Je voelt mee met het keiharde gevecht om het bestaan  van tandeloze, zwijgzame vissers en vossenjagers en de loeiende poolwind om de potkachel. Indridason weet kundig de twee mysteries te vervlechten en maakt al even bedreven gebruik van perspectiefwisselingen. Hij onderbreekt het onderzoek van Erlendur soepel met spannende flashbacks van de diverse personages, waardoor je zo levensecht in het verleden wordt ondergedompeld dat je het drama zelf kunt meebeleven.

Wie is Erlendur?

Het is alleen wel een beetje jammer dat inspecteur Erlendur Sveinsson weinig tekening krijgt. Voor vaste lezers moet hij inmiddels een bekende zijn, maar voor een nieuweling is het toch verrassend dat hij in deze 'literaire thriller' in het geheel niet wordt geïntroduceerd. Iemand als de obese rechercheur Ewert Grens van de sociaal geëngageerde Zweedse crime writers Rosslund & Hellström slaapt op de bank van zijn kantoor op het politiebureau, drinkt te veel, verliest zichzelf in woedeaanvallen en verwekelijkt in het bijzijn van allerlei jonge, energieke bijfiguren. Wallander is een goedmoedige sukkel met een lieve dochter en altijd wel weer een vrouw waar hij heimelijk naar smacht. Maar wie is die Erlendur? Pas op pagina 257 (van de 272) is er sprake van een scheiding en een verwaarloosde dochter en zoon. Dat maakt inleven wel lastig.

Het predikaat 'literair' vind ik hoog gegrepen. Zoals de meeste thrillerauteurs verspilt Indridason geen tijd aan psychologische diepgang of taalkundige hoogstandjes, laat staan aan literaire nieuwe wegen. Wel weet hij een psychologisch interessante broeierigheid te creëren die maakt dat de verwikkelingen je blijven intrigeren. Wat spanningsopbouw betreft, in het schrijven van knetterende dialogen en het scheppen van een sombere IJslandse ambiance vol onafwendbare doem is Indridason een ambachtsman van formaat in zijn genre. En al die onuitspreekbare namen van dorpen, gletsjers en fjorden verhogen het escapistische genot van het lezen van dit verhaal vol onuitgesproken tragiek van twintig graden onder nul.

Fabian Takx is freelance journalist en auteur. Hij heeft een website, fabiantakx.nl.