Recensie: Als melkmeisjes in mousseline

Is het een eer of een nachtmerrie om met je eigen werk te proberen recht te doen aan een van je favoriete schrijvers? Erwin Mortier, een groot fan van Virginia Woolf, nam dapper de taak op zich om de allereerste Nederlandse vertaling te maken van Between the Acts, haar laatste roman. Toen Woolf zich in het voorjaar van 1941 van het leven beroofde, was de roman af, maar nog niet herlezen en klaargemaakt voor publicatie. Leonard Woolf publiceerde hem, en Mortier zette het compacte maar gelaagde verhaal om naar het Nederlands - met succes.

Personages en verwijzingen

Tussen de bedrijven speelt zich af tijdens een avond en een dag in juni 1939, in een klein, niet nader te noemen dorpje op het Engelse platteland. Het is de dag van de opvoering van de ‘pageant’, een jaarlijks terugkerend evenement waarin de dorpelingen zingen en toneelspelen. Hun publiek bestaat uit hun eigen families, de families die al eeuwen in het dorpje wonen en uit relatieve nieuwkomers als de Olivers, op wiens land het stuk wordt uitgevoerd.

We maken niet alleen kennis met de familie Oliver – patriarch Bartholomew, zijn zus Lucy, zoon Giles en schoondochter Isa – maar ook met de kokkin, die de catering verzorgt, buitenstaander juffrouw La Trobe, de schrijfster van het stuk, de dorpsdominee, en babbelende oude dames, dienstmeisjes en zenuwachtige toneelspelers. En niet te vergeten de verleidelijke mevrouw Manresa, die ‘toevallig’ langs komt rijden op de dag van de opvoering, en haar vriend William Dodge, die zijn eigen problemen en geheimen heeft.

Naast deze grote hoeveelheid aan personages zit Tussen de bedrijven ook vol met verwijzingen naar de Engelse geschiedenis in sociale, politieke, militaire en vooral ook literaire zin. Het stuk dat juffrouw La Trobe heeft geschreven, begint met Engeland gepersonifieerd als klein meisje, doet met een klucht de Elizabethaanse tijd aan, laat een politieman de orde en voorspoed maar ook de ijzeren imperiale vuist van de Victorianen uitbeelden en eindigt bij de huidige generatie – een zet die nogal een schok is voor het argeloze publiek. En ook de personages zelf citeren, hardop of in zichzelf, voortdurend flarden Shakespare, Keats en Shelley. Maar wie niet zo thuis is in de Engelse letteren en geschiedenis – en je krijgt al lezend het gevoel dat bijna niemand daar zo in thuis is als Virginia Woolf – niet gevreesd: Tussen de bedrijven is voor iedereen toegankelijk omdat al die citaten thuishoren in de tekst als inzichten in wat de personages denken en voelen.

Woolf roept een zonnige dag op, overschaduwd door persoonlijk ongeluk en de dreiging van de komende oorlog, en pint complexe, soms door de personages zelf niet eens begrepen emoties vast. Oplossingen zijn er niet, wel – aan de kant van de lezer – begrip, en medeleven. 

Verfijnde vertaling

Desalniettemin is de lijst verwijzingen die Mortier, met uitleg en al, achterin de roman heeft opgenomen, een fijn cadeautje. Hij heeft duidelijk het nodige werk gedaan, en dat is ook te merken in de vertaling zelf. De tekst voelt alsof hij tot op de bodem onderzocht is, verfijnd en geslepen, totdat hij het ritme van Woolfs proza zo dicht mogelijk genaderd is:    

'Beyond the lily pool the ground sank again, and in that dip of the ground, bushes and brambles had mobbed themselves together. It was always shady; sun-flecked in the summer, dark and damp in winter. In the summer there were always butterflies; fritillaries darting through; Red Admirals feasting and floating; cabbage whites, unambitiously fluttering round a bush, like muslin milkmaids, content to spend a life there.'

'Achter de lelievijver daalde het terrein verder af, en in die kom van aarde troepten struiken en bramen samen. Er was altijd schaduw, zongevlekt in de zomer, donker en vochtig in de winter. ’s Zomers waren er altijd vlinders. Zilvervlekjes schoten er pijlsnel doorheen. Admiraalvlinders zeilden er feestelijk. Koolwitjes fladderden er futloos rond een struik, als melkmeisjes in mousseline, tevreden met hun leventje.'

Als de originele tekst en deze vertaling naast elkaar worden gelegd, of na elkaar worden gelezen, lijkt Tussen de bedrijven geen afgeleide van Between the Acts, maar een op zichzelf staand verhaal, een eigen geheel dat zich als nieuw openbaart. Aan het Nederlandse lezerspubliek gaat bijna niets voorbij waar het Engelse wel van kan genieten - wat misschien wel het hoogste is dat een vertaling kan bereiken. 

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.