Recensie: Big Brother is weight watching

Pandora Halfdanarson, de hoofdpersoon uit Lionel Shrivers nieuwe roman Big Brother, heeft het goed voor elkaar. Ze  heeft een prima huwelijk, twee leuke stiefkinderen, een succesvol bedrijf en een fijn huis. Maar dan ontdekt ze dat haar oudere broer in korte tijd extreem dik geworden is, zo dik zelfs, dat het hem zijn leven kan kosten. Dat plaatst Pandora voor een dilemma. In hoeverre is ze verantwoordelijk voor haar broer? Moet ze de aan lager wal geraakte Edison helpen af te vallen? En, zo ja, kan ze dat ook? Door ruth kief.

Logee

Het gaat niet zo goed met haar broer, en in een poging hem te hulp te komen biedt Pandora aan dat hij een tijdje bij hen kan logeren. Als ze Edison voor het eerst in vier jaar weer ziet, blijkt hij verschrikkelijk aangekomen te zijn. Zoveel zelfs dat ze hem aanvankelijk niet herkent. Edison verblijft twee maanden bij Pandora en haar gezin en in die tijd lopen de spanningen tussen hem en echtgenoot Fletcher hoog op. Fletcher, die zich onlangs een extreem gezonde en behoorlijke saaie leefstijl aangemeten heeft (een van zijn enorm verantwoorde maaltijden ontlokt zijn zoon de uitspraak 'Jezus, het smáákt zelfs beige.'), ergert zich kapot aan de liederlijk Bourgondische leefstijl van Edison.

Als Pandora dan ook besluit om tijdelijk met haar broer te gaan samenwonen, om hem te helpen met afvallen, maakt hij duidelijk dat hij niet weet of ze na dit project nog wel terug naar huis mag komen. Ze vertrekt. Samen met haar broer (ze wil zelf ook wel graag wat kilo's kwijt) stort ze zich op een streng dieet. In het jaar dat volgt verliest Edison heel wat kilo's en hervindt hij zijn levensgeluk. Of lijkt dat maar zo?

Shriver gebruikt het verhaal van Pandora en haar broer om haar opvattingen over eten, of liever gezegd haar opvattingen over onze relatie met eten uiteen te zetten. In dat opzicht is Big Brother vooral een ideeënroman. En dat is zowel de kracht als de zwakte van het boek. Zwakte omdat de stijl nogal eens te lijden heeft onder Shrivers behoefte om haar opvattingen ondubbelzinnig over het voetlicht te brengen. En ook omdat de personages vaak te veel in dienst staan van de ideeën, en daardoor niet goed tot leven komen.

Zo hebben veel personages namen die ons iets moeten zeggen over hun rol in de roman. Gezondheidsfreak Fletcher is vernoemd naar Horace Fletcher, een negentiende-eeuwse voedingsdeskundige die bekendheid verwierf met het idee dat op elke hap eten minstens dertig keer gekauwd moet worden. (Voor de lezers die deze verwijzing niet zelf opgepikt hadden laat Shriver Edison de twee expliciet met elkaar in verband brengen: ‘Die gast maakte van eten zoiets stomvervelends, dat ik wed dat jullie tweeën het prima hadden kunnen vinden.’) En wat te denken van een protagoniste die Pandora heet?

Preoccupatie met eten

Daar staat tegenover dat Shriver een aantal interessante ideeën over onze huidige preoccupatie met eten - te veel of te weinig - heeft. Zo verbindt ze de behoefte van veel Amerikanen om zich vol te stoppen met een wezenlijke leegte:

'Ik vroeg me af of dat niet het antwoord op het raadsel was, landelijk gezien. Het was niet dat eten zo geweldig was - dat was het niet - maar dat niets geweldig was. Doordat eten best wel oké was, stak het toch nog met kop en schouders uit boven alles wat beslist minder dan oké was. In welk geval ik omringd was door miljoenen mensen die behalve aan een donut aan niets anders plezier konden beleven.'

En maakt ze tegelijkertijd inzichtelijk dat de obsessie met gezond, caloriearm eten die de rest van het land in zijn greep lijkt te hebben, evenmin het antwoord is. 'Controle uitoefenen is niet hetzelfde als iets onder controle hebben. Het is het tegenovergestelde. Als je jezelf echt in de hand hebt, dan hoef je alleen te doen wat je wilt,' zegt een van de personages tegen het einde van de roman.

De ander

Shriver heeft de problematiek rondom eten duidelijk goed doordacht, en het is dan ook niet verbazingwekkend dat ze zelf ook een broer had die met overgewicht kampte, en die uiteindelijk aan de gevolgen daarvan overleden is. Big Brother is aan hem opgedragen: 'Voor Greg [...] bij wiens ingrijpende, fantastische, verbazingwekkende leven elke fictie verbleekt.' In het interview met Wim Brands dat de vpro twee weken geleden uitzond vertelt Shriver uitgebreid over haar relatie met haar broer, en hoe zijn obesitas aanleiding vormde voor het boek. Maar Edison is niet haar broer zegt ze. Net als in de opdracht benadrukt ze ook in het gesprek met Brands dat haar broer niet in een verhaal te vangen zou zijn: 'I did not actually think that I had the capacity, even if I did have the desire, to encapsulate my real older brother.'

Deze opmerking is interessant omdat Shriver aan het eind van de roman eerst Pandora en daarna de lezer hetzelfde laat ontdekken: de ander is niet in te kapselen. Hoe hecht de relatie tussen twee mensen ook kan zijn, voor een bepaald deel blijven ze altijd ongrijpbaar voor elkaar. De ander blijft altijd een ander, maar tot op zekere hoogte te helpen of te beïnvloeden, onmogelijk volledig te kennen, onmogelijk te vertellen. Dit noodzakelijke maar pijnlijke inzicht, en de verrassende manier waarop ze dit met een grandioze plotwending invoelbaar weet te maken, is precies wat Big Brother de moeite waard maakt.

Ruth Kief is webboekverkoper bij Athenaeum.nl.