Recensie: De literaire Sherlock Holmes

We moeten vrezen dat Traces Remain: Essays and Explorations van Charles Nicholl (1950) geen bestseller gaat worden. Toch is het een buitengewoon goed geschreven bundel, maar misschien is dat juist de reden dat het niet zulke oplagen zal halen als ‘million sellers’ als de Harry Potterreeks of The Da Vinci Code, waar deze auteur zich weleens nogal laatdunkend over heeft uitgelaten. Daarvoor is Nicholls proza te erudiet, te moeilijk, te specialistisch. Maar de literaire fijnproever zal ervan smullen. Door fabian takx.

N.B. Deze zomer kunt u bij ons een aantal van Penguins nieuwste non-fictie titels met fikse kortingen aanschaffen. Charles Nicholls Traces Remain: Essays en Explorations is daar een van.

Met raadselen omgeven figuren

Het boek bundelt 25 artikelen en essays uit de laatste vijfentwintig jaar van het bijzonder productieve bestaan van de vaak gelauwerde Nicholls, die niet alleen als auteur, maar ook als universitair docent (in Engeland, Italië en de VS) en documentairemaker heeft gewerkt en nu met vrouw en kinderen in Italië woont. Zijn specialiteit is het als een literair-historische Sherlock Holmes naspeuren van de wederwaardigheden van illustere en minder bekende schrijvers en andersoortige, vaak exotische figuren uit een ver verleden.

Vooral het turbulente Elisabethaanse tijdperk van grootheden als William Shakespeare, en dan vooral de jaren tussen 1590 en het eerste kwart van de zeventiende eeuw, weet hij op bijzonder beeldende wijze tot leven te wekken. Maar hij heeft ook biografieën van Leonardo da Vinci en Arthur Rimbaud op zijn naam. Kortom, zijn voorkeur gaat duidelijk uit naar met raadselen omgeven figuren waar nog veel aan na te speuren valt. Zo is Nicholl gebiologeerd door de exacte doodsoorzaak van Christoper Marlowe, de altijd ruziezoekende Britse toneelschrijver die op 29-jarige leeftijd stierf in een louche kroeg, met zijn eigen dolk in zijn oog. Nicholl schreef eerder het levensverhaal van Marlowe; in Traces Remain vat hij het opnieuw samen aan de hand van een andere biografie.

Thomas Coryates voetreis naar India

Geen zee gaat deze erudiete literaire ontdekkingreiziger te hoog om de sporen van een van zijn ontzielde helden na te trekken. Het eerste essay, ‘The Field of Bones’ (‘het knekelveld’) is meteen het beste van de bundel en het mooiste voorbeeld van het bijna melancholieke engelengeduld waarmee Nicholl zijn ‘cold cases’ nareist. In dit geval betreft het geen schrijver, maar een nogal vage figuur, Thomas Coryate, die aan het begin van de zeventiende eeuw te voet van Engeland naar India trok en aan de hoven van lokale machthebbers de kost verdiende met curieuze en vaak komische voordrachten.

Nicholl weet de tragiek van deze marskramer in sterke verhalen meesterlijk te herscheppen met alle bronnen die hij maar kan vinden, van Coryates eigen reisverslag Coryats crudities tot hartverscheurende getuigenverslagen van het gebedel van zijn laatste dagen. Nicholl citeert een van zijn tijdgenoten die meesmuilend constateerde dat Coryate iets te vol van zichzelf was, ‘being like a ship that hath too much sail and too little ballast.’ (‘Als een schip met te veel zeil en te weinig lading’). Zelfs Coryats graf in een uithoek van India, waar hij aan dysenterie bezweek als een ‘Engelse fakir’, probeert Nicholl terug te vinden. Vergeefs, maar de reis is toch zeer de moeite waard geweest.

Van Sobêslav via Londen naar Ethiopië

Ook zijn essay ‘Death of an Alchemist’, over de langs Midden-Europese vorstenhuizen zwervende charlatan Edward Kelley, is een fijn uitgesponnen werkstuk waarin Nicholl de kleinste forensische aanwijzing heeft gevolgd. Na de schildering van een groezelige Tsjechisch dorpskroeg in het plaatsje Sobêslav, waar de koude mist is ‘laced with coal-smoke that leaves a bitter coating in the mouth’, volgt de galmende volzin: ‘It was at this inn, on the evening of 3 May 1591, that the English alchemist, clairvoyant and con-man Edward Kelley was arrested by officers of Emperor Rudolf II.’ Waarna als een lange flasback de omzwervingen van Kelly door Nicholl worden beschreven.

Iets minder boeiend vind ik de boekbesprekingen, hoewel het zoveelste verhaal dat de identiteit van Jack the Ripper ontsluiert door de auteur met veel gevoel voor suspense wordt naverteld. Uiteraard wel met die typisch Britse distantie en ironie, waardoor hij eerder een erfgenaam is van auteurs als Dr. Samuel Johnson dan van zijn geliefde William Shakespeare. En zo verdiepen we ons in de vraag of Arthur Rimbaud werkelijk in het huis is gestorven dat nu als ‘Bet Rimbo’ bekend staat in het Ethiopische Harar (onwaarschijnlijk), waar de bekende bokser en auteur Arthur Cravan heeft rondgezworven (tot zijn raadselachtige verdwijning) en in de schetsboeken van Leonardo da Vinci.

Nicholl heeft een fraaie selectie van historische portretten en ander visueel bewijsmateriaal aan zijn geschreven processen verbaal toegevoegd die het boek nog intrigerender maken.

Traces Remain is niet direct een pageturner, wel een boek om ’s avonds laat voor het slapen gaan met mate tot je te nemen, in het beschaafde gezelschap van een goed glas brandy.

Fabian Takx is freelance journalist en auteur. Hij heeft een website, fabiantakx.nl.