Recensie: Er is altijd wel een koude kermis

Ik heb er een week over gedaan om de zeven verhalen in Adam Ross' Dames en heren (Ladies and Gentlemen, vertaald door Monique Eggermont en Dennis Keesmaat) te lezen. Niet omdat ze niet goed zijn, dat zijn ze namelijk wel. Ze zijn bedwelmend. Maar een eetlepel per dag, telkens één tevergeefse droom, eenmaal de dreiging van gênant slachtofferschap, één verhaal is soms genoeg. Een solliciterende man, een verliefde acteur, een huisvrouw en haar affaire, en de vraag wie de schlemiel en de schlemazel is, dat en meer lees je in deze verhalenbundel terug. Door herm pol.

Het mes dat je ziet aankomen

De verhouding die je als lezer hebt met een bundel korte verhalen is heel anders dan de verhouding die je hebt met een roman. Want een goede roman omarmt je en laat je niet meer los. Een bundel omhelst je daarentegen, een ogenblik, laat je dan weer gaan, en nodigt je vervolgens uit om nog een keer, net anders, weer omhelsd te worden. En daar heb je niet altijd meteen zin in.

Roel Bentz van den Berg heeft eens gezegd dat een kort verhaal als een plotselinge messteek is, het wordt in je gestoken en er meteen weer uitgehaald. Je ziet het niet aankomen, maar je komt er niet ongeschonden vanaf. Adam Ross pakt het anders aan. Als lezer heb je algauw door waar het verhaal heengaat. En het zijn juist zijn personages, de personen in de verhalen die geen idee hebben van wat hen te wachten staat.

Valse hoop

'Wat in het verschiet ligt' is het eerste verhaal uit de bundel en het is ook meteen het sterkste verhaal. Een man van middelbare leeftijd ondergaat een paar sollicitatiegesprekken voor een baan waarvan het niet helemaal duidelijk is wat die inhoudt. Onder invloed van de erotische fantasieën over de vrouw met wie hij die sollicitatiegesprekken voert, en omdat hij wegens geldgebrek per se werk moet vinden, doorziet hij niet wat de lezer wel langzamerhand duidelijk wordt. Zorgvuldig wordt hij voorbereid op een slachtofferrol.

Valse hoop is in ieder geval Ross' thema, en wat mensen bereid zijn te doen om die hoop werkelijkheid te zien worden. De man hoopt, en de lezer die niet zo naïef is, ziet het valse karakter daarvan. Het is trouwens een erg lang kort verhaal. Tachtig bladzijden - meer dan genoeg dus voor één dag.

'Tussen servet en tafellaken', een ander verhaal, vertelt over een jongen die smoorverliefd is op een ouder meisje. Ze ziet hem niet staan maar raakt plotseling geïnteresseerd - als blijkt dat die jongen acteur is, een acteur die haar waarschijnlijk kan helpen met haar eigen ambities in die richting. Wat ben je bereid te doen om je toekomst te veranderen? Wat doet het meisje dat ingaat op de avances van die jongen, die dat ziet als middel om een doel te bereiken? Wat de jongen die zich dat laat aanleunen?

De tekenen

In alle zeven verhalen van Adam Ross proberen mensen hun droom na te jagen. Proberen, zeg ik, want er is altijd wel ergens een koude kermis. In het titelverhaal ontmoet een vrouw - ik schat haar een jaar of veertig - een oude jeugdliefde. Ze staat op het punt om een affaire met hem te beginnen. En dan, in het vliegtuig op weg naar hem toe, slaat toch de twijfel toe.

'Ze kon zich niet herinneren wat ze dag ervoor had gedaan, maar het ging altijd ongeveer als volgt: de jongens naar school brengen, de werkkamer aan kant maken zodat ze er geconcentreerd aan de slag kon; telefonisch interviews afnemen; dingen schrappen op de computer en omzetten; e-mails beantwoorden of wissen; snel staand een boterham eten; niets aan lichaamsbeweging doen, redactievergaderingen bijwonen in een buitenwijk, of in het centrum; naar huis om voor Dale avondeten te maken en níét op hem te vitten als hij een borrel voor zichzelf inschonk, de tv aanzette en beloofde de vaat te doen zodat zij 'bij de kinderen kon zitten' (namelijk ze met hun huiswerk helpen); de jongens naar bed brengen; haar gezicht wassen en haar tanden poetsen; koken van woede omdat ze in geen eeuwen een momentje voor zichzelf had gehad. Tot zich laten doordringen, zoals nu op het toilet, dat ze één, misschien twee jaar had om zichzelf nog als jong te beschouwen. 'Doe iets voor jezelf, dacht ze, nu het nog kan.'

Ik moest denken aan Bob Marley, die ergens zingt: 'Wake up and live', en verderop: 'Life is one big road with lots of signs.' Hoe al die 'signs', al die tekenen, makkelijk genoeg fout gelezen kunnen worden laat Adam Ross in zijn bedwelmende verhalen prachtig zien. In het Jiddisch is er een verschil tussen een schlemiel en een schlemazel. De schlemiel is degene die altijd de pan soep uit zijn handen laat vallen, en de schlemazel is degene die die pan soep altijd over zich heen krijgt. Daar gaat dit boek over: hoe te voorkomen dat je een van de twee wordt.

Herm Pol is winkelchef bij Athenaeum Boekhandel Amsterdam. Elke vrijdag praat hij bij De Avonden over een buitenlandse titel. Dit is een bewerking van zijn bijdrage van 27 september.