Recensie: Gefragmenteerde gedachten: Hobsbawm postuum

Na een lang en op wetenschappelijk gebied zeer productief leven, overleed op 1 oktober vorig jaar de beroemde Joods-Britse historicus Eric Hobsbawm. Hobsbawm werd wel de laatste marxistische historicus genoemd. Zijn magnum opus, een lijvig driedelig standaardwerk over wat hij de ‘lange negentiende eeuw’ noemt, The Age of Revolutions (1789-1848), The Age of Capital (1848-1875) en The Age of Empire (1875-1914), getuigt van zijn marxistische kijk. Evenals Age of Extremes (1918-1989) is zijn werk imposant en voor historici verplichte kost. Nu verschijnen postuum zijn essays over cultuur: Fractured Times. Door maarten muns.

Socialistische 'huisintellectueel'

Begin jaren tachtig streed Hobsbawm als ‘huisintellectueel’ van de Britse socialisten tegen het neo-liberale beleid van premier Thatcher. Maar terwijl de vakbonden zich mobiliseerden, waarschuwde Hobsbawm al dat het socialisme kansloos zou zijn als het zich enkel op de arbeider zou richten. Wellicht kwam zijn waarschuwing te laat; Tatcher brak de macht van de vakbonden en Groot-Brittanië sloeg een strikte neo-liberale weg in. Toch werd Howsbawm wel gehoord. Zijn ideeën over een breder socialisme vormden in het volgende decennium een basis voor New Labour en uiteindelijk het premierschap van Tony Blair.

Zijn laatste, postuum gepubliceerde boek draagt de titel Fractured Times: Culture and Society in the 20th century. Het is een verzameling essays waarin Hobsbawm terugkijkt op de culturele revolutie van de twintigste eeuw. De twintigste eeuw, en dan vooral de tweede helft daarvan, was de eeuw van de ‘gewone man’. Revoluties in wetenschap en technologie, massaconsumptie en massademocratie betekende de ondergang van oude zekerheden. Wat ging er in de twintigste eeuw mis met de ‘bourgeoise’ cultuur die de eeuwen daarvoor domineerde? Of begon de ondergang al een eeuw eerder? En wat staat onze losgeslagen, snel veranderende culturele maatschappij in de eenentwintigste eeuw te wachten?

Losse samenhang

Hobsbawm is nooit een man van details geweest. Zijn beschouwingen lopen breed en langs grote lijnen. Zo ook hier. De samenhang tussen de verschillende essays is, ondanks een vrij concrete inleiding, nogal losjes. De invloed van massamedia, de neergang van klassieke kunsten en muziek (Hobsbawm ziet het als een verklaarbaar historisch verschijnsel maar maakt zich er desondanks zorgen om), maar ook de assimilatie van Joden in de negentiende eeuw en boekbesprekingen die hij schreef voor The London Review of Books, het komt allemaal voorbij.

De essays zijn geschreven tussen 1995 en 2012. Die lange periode maakt dat ze, behalve dat ze allemaal over het containerbegrip ‘cultuur’ gaan, weinig samenhang hebben. Zoals de titel al lijkt te suggereren zijn het ‘gefragmenteerde gedachten’. Maar steeds toont Hobsbawm zich een scherpe waarnemer van zowel het heden als het verleden. ‘Historici moeten zich verre houden van futurologie,’ schrijft hij. ‘Maar de historicus heeft als voordeel boven de futuroloog dat hij beter ziet wat nieuw is, tegen de achtergrond van de geschiedenis’.  In essays uit de jaren negentig waar hij verwachtingen uitspreekt over de enorme rol die internet zal gaan spelen laat hij zich van zijn beste kant zien.

Meerwaarde?

Hier en daar zijn Hobsbawms beschouwingen daarom zeker interessant. Maar de vraag ‘is er een reden om deze bundel juist nu te lezen?’ moet ontkennend beantwoord worden. Het nagelaten werk heeft een meerwaarde voor kenners en verzamelaars van het werk van Hobsbawm. Wie dat niet is en toch kennis wil maken met het werk van een van de grootste historici van de twintigste eeuw kan veel beter Age of Extremes (1918-1989) aanschaffen. Zelfs Niall Fergusson - niet bepaald een linkse historicus - noemde dat werk van Hobsbawm ‘het beste beginpunt voor wie de moderne geschiedenis wil bestuderen.’ Fractured Times kan je dan rustig laten staan.

Maarten Muns is historicus en wetenschapsjournalist, voor onder andere Kennislink en NRC Handelsblad. Hij is ook boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.