Recensie: Het werkt

Works That Work is een nieuw, klein, bescheiden blaadje dat er op het eerste gezicht charmant, maar niet echt onderscheidend uit ziet. Maar dat is het wel: het wil onze kijk op de wereld positief beïnvloeden. Overal om ons heen, zegt WTW, is creativiteit te vinden, je moet alleen leren om het te zien. Van Mumbai tot Drachten, in dagelijks werk, op straat en in conflictgebieden. Alsof dat motto nog niet ambitieus genoeg is richt WTW zich ook nog eens niet op een enkele afgebakende doelgroep, maar op iedereen. Dat is lef. Door karianne bueno.

Het sociale effect van creatieve ideeën

Ik word direct geprikkeld door de eerste pagina's, waarop in korte stukjes het sociale effect van een aantal bijzonder creatieve ideeën uit de kunst-en designwereld wordt toegelicht. In São Paulo versierde graffitikunstenaar Alexandre Orion de beroete wanden van een tunnel met doodskoppen. Hij gebruikte slechts een klamme doek, met zijn tekeningen het vuil wegvegend. Niet lang daarna besloten de autoriteiten tot het schoonmaken van de tunnel – wel jammer, maar hard nodig.

Eind jaren negentig bombardeerde een groepje kunstenaars een blok straten in Manhattan tot museum. Dit Museum of the Ordinary omvatte alles wat zich toevallig op straat bevond: prullenbakken, zebra's, straatlantaarns en putdeksels. Passanten, die nu opeens museumbezoekers waren, werden geconfronteerd met museale conventies als naambordjes bij de verschillende objecten.

Lunchkoeriers in Mumbai

Maar, zo stelt Works That Work, creativiteit is niet per definitie alleen het domein van kunst en vormgeving. In een uitgebreid stuk worden de 'Dabbawalla's' voorgesteld: lunchkoeriers in het chaotische Mumbai. Ja, je leest het goed. Omdat het aldaar blijkbaar een ding is om op het werk een huisgemaakte, warme lunch te nuttigen (ten overstaan van je collega's, die, zo stel ik me voor, watertandend toe zitten te kijken, de jaloers priemende ogen boven felgekleurde plastic boterhamboxjes uit) is het beroep van 'lunchkoerier' al in de late negentiende eeuw uitgevonden. En het is niet zomaar een beroep. Hoewel hij niet erg veel verdient staat een Dabawalla in hoog aanzien in de maatschappij vanwege de extreme nauwkeurigheid waarmee hij zijn vracht op tijd bij iedere hongerige zakenman of bureauklerk aflevert. En daarvoor is in een enorme miljoenenstad als Mumbai een bijzonder efficiënt en creatief systeem nodig van honderden Dabawalla's die nauw met elkaar samenwerken.

Moestuintjes in een vluchtelingenkamp

Ook bijzonder creatief, en dat moet ook wel, blijken vluchtelingen. Onze eigen Henk Wildschut (niet geheel toevallig, want WTW komt, hoewel geschreven in het Engels, gewoon uit Nederland) maakte foto's in Tunesië, waar meer dan 2000 vluchtelingen uit Oost-Afrika in tenten op elkaar aangewezen zijn. Ondanks dat ze bivakkeren in de woestijn hebben veel mensen moestuintjes voor hun tent aangelegd. Het geeft een prachtig beeld: het stoffige geel van het zand en de tenten tegen een zachtblauwe lucht, die weerspiegeld wordt in rijen omgekeerde flesjes water voor de broodnodige irrigatie. Hier en daar worden de plantjes liefdevol omheind met een geïmproviseerd hekje. Zelfs daar, waar de moed je toch in de schoenen moet zijn gezakt, biedt creativiteit een sprankje hoop.

Misgrijpen

Maar hier en daar grijpt WTW (nog) net mis. Voormalig redactrice en vertaalster van Milan Kundera's Franse boeken Linda Asher wordt uitgebreid geïnterviewd, en, hoewel ik me erg interesseer voor haar werk (ik bel soms uren met de vertaler van mijn eigen teksten; gesprekken waarin we ons beide volledig kunnen laten gaan in de juiste vertaling van een enkel schijnbaar onzinnig woord) haak ik na twee pagina's af. De vragen zijn te specifiek, de antwoorden te lang. En zo vergaat het me ook in het stuk over de verkeersbordvrije kruispunten van Hans Monderman. Mijn prangende vragen over dartele kinderen en opgefokte, puisterige ex-pubers in Volkswagen-golfjes worden niet beantwoord. Misschien zijn die er niet, in Friesland.

'The Universal Language'

En toch, juist door het stuk dat ik in eerste instantie oversloeg omdat het mij visueel vreselijk ontmoedigde, vergeef ik WTW haar beginnersfoutjes. In het midden van het tijdschrift is een katern opgenomen met een toneelstuk van wijlen David Ives, 'The Universal Language'. Ik zei 'visueel ontmoedigde', omdat het de enige manier is te omschrijven wat ik voel als ik een pagina zie vol met zinnen als 'Velcro! Bell jar, Froyling! Harvardyu?' die steeds ingewikkelder lijken te worden naarmate de Engelse vertaling wegvalt (en dan is het ook nog toneeltekst - een kwelling an sich).

Maar als je jezelf dan overwint, en je ertoe zet, zoals ik deed: wat een bijzonder grappig en mooi stuk! 'Lick Unamunda, da linkwa looniversal! (Learn Unamunda, the universal language!)' Tot mijn eigen verbazing begrijp ik vrijwel alles wat er staat, en lijkt er hier inderdaad sprake van een universele taal, die iedereen kan leren met slechts een paar minuten oefening. Wat een geweldig creatief idee. Hoe fantastisch zou het zijn als we Ives' creatie daadwerkelijk zouden bezigen?

Ik zei het al eerder, en het feit dat WTW zo'n ontoegankelijk/toegankelijk stuk plaatst bevestigt het: Works That Work heeft lef en ambitie. En is here to stay. Hoop ik.

Karianne Bueno is fotografe en medewerker van het Athenaeum Nieuwscentrum.