Recensie: In Salters schaduw groeit weinig

Tijdens mijn leven is er slechts twee keer een nieuwe roman van James Salter verschenen. Dat klinkt op zich niet zo spectaculair. Andere verschijnselen zijn nog wel minder frequent. De komeet Halley bijvoorbeeld heb ik tot nu toe één keer kunnen aanschouwen. En een tweede keer ga ik waarschijnlijk niet meemaken. Maar toch, een nieuwe roman van Salter is wel echt een zeldzame gebeurtenis. In het jaar dat de vorige verscheen vluchtte de sjah, werd Thatcher premier en vielen de Russen Afghanistan binnen. Zo lang geleden dus. mark schaap over James Salters All That Is (Alles wat is).

N.B. zie ook ons leesfragment uit de Nederlandse vertaling van de roman.

Dus toen ik vorige herfst het gerucht vernam dat er een nieuwe roman zou gaan komen, had ik het gevoel dat er een historische gebeurtenis zou gaan plaatsvinden. Ik bereidde me voor op een paradigmaverschuiving, misschien een verstoring van tijd en plaats. Uiteindelijk bleek die historische gebeurtenis een erg triviale vorm te hebben. Een bruine doos gaat open, een boek komt er uit. En that is it. Het meest indrukwekkende neemt vaak de vorm aan van het meest alledaagse. Of is het juist andersom en kan het alledaagse juist het meest indrukwekkend zijn? Vragen die niet misplaatst zijn na het lezen van All That Is (door Ton Heuvelmans in het Nederlands vertaald als Alles wat is).

Het hele leven

Waarom leest een mens? Waarom leest een mens romans? Om meer te weten te komen over het leven dat hij leidt. Hoe kan hij dat het beste doen? Door boeken te lezen van mensen die veel begrijpen van het leven en die hun instrumentarium zo bespelen dat wij, de lezers, het ook begrijpen. Sommigen laten alleen de frustraties van het middelbare leven van hun personages zien, anderen juist alleen de onzekerheden van het opgroeien. Salter kiest ervoor deze roman het hele leven te laten omvatten. De ongeveer zeventig jaar die we van hoofdpersoon Phillip Bowman volgen, zijn niet de meest spectaculaire levensjaren. Hoogtepunt uit zijn oorlogsjaren: het ophalen van de vergeten postzak voor de bemanning van zijn oorlogsschip. Een studie talen en een baan als redacteur van uitgeverij. Een huwelijk, een scheiding. Een paar verhoudingen; de ene wat turbulenter dan de ander. Al met al niet een rimpelloos bestaan maar ook niet stormachtig: een zesje, misschien een zeven, soms een zeven en een half.

Salter laat zien dat het waardevolle van het leven juist in het alledaagse schuilt en niet in het buitengewone. Dat idee combineert hij met groot effect met zijn manier van schrijven. Salter ziet zijn boeken als huizen met verschillende kamers waar de lezer af en toe binnen kijkt en de bewoners en hun preoccupaties beziet. Maar de lezer kan niet alles zien, kan niet achter alle deuren kijken, alle kasten open maken. En vaak geeft de schrijver ons niet genoeg tijd om het hele plot van een personage te zien, maar dat geeft juist het gevoel dat er nog veel meer 'leven' voor deze personages is. Dat de personages doorleven als je oog door de meester alweer naar een andere kamer geleid is.

Dat zorgt ervoor dat je je gaat gedragen als een junkie: meer wil je hebben van het leven van Phillip Bowman. Door je te laten snakken creëert Salter spanning, geeft hij een zich langzaam ontwikkelend verhaal dramatische vaart. Je wilt dat hij langer blijft hangen bij een bepaalde episode in het leven van Bowman, maar hij is onverbiddelijk. Door naar een volgende, weer zo'n prachtige scène, ditmaal tijdens een nachtelijke cocktailparty in het swingende Londen van de jaren zestig. Of door naar de jaren tachtig, naar een zojuist besekste hotelkamer in Parijs of Rome waar de minnaars net liggen uit te hijgen.

Duivelse wraakactie

De lezer net niet geven wat hij wil: dat laat zien dat Salter ook een gemene kant heeft. Dit is niet zomaar een lieve oude opa die het leven van Phillip Bowman neerpent. Nee, pas op, deze roman bevat de meest duivelse wraakactie ooit ondernomen door een in de liefde bedrogen literair personage. Gekmakend duivels maar o zo terecht laat hij je zowel rillen van afschuw als van genot. Ik vermoed dat dit een klassieke passage gaat worden.

En hoe nu verder? Want er schuilt een probleem in het lezen van Salter: in zijn schaduw groeit er weinig. Dus een ander boek kan voorlopig even niet. Heel misschien is dit boek alleen wel even voldoende - zo niet dan herlezen we een van zijn briljante verhalen.

Mark Schaap is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel. Hij schrijft voor Boekblad, waar deze bespreking eerder verscheen.