Recensie: Ongenuanceerd meedenken

Als nieuwe Denker des Vaderlands wil filosoof René Gude ‘meedenken’, waar zijn voorganger Hans Achterhuis inzette op ‘tegendenken’. In Stand-up filosoof, de uitkomst van een aantal gesprekken die Wilma de Rek met hem voerde, is te lezen langs welke lijnen dat meedenken de komende tijd zal plaatsvinden. Het meedenken, zo legde Gude uit in een interview met Trouw, is een directe reactie op Achterhuis’ missie, maar ook een manier om in het huidige klimaat van columnisten, reaguurders en opiniemakers een ander geluid te laten horen. Door miriam rasch.

In die zin is meedenken dus eigenlijk ook een vorm van tegendenken; het verder gaan waar de makkelijke klaagzangen van de talloze scherpe pennen en botte bijlen in het publieke debat ophouden.

Trainingsschema's

Gudes belangrijkste inspiratiebron is daarbij de Duitse filosoof Peter Sloterdijk, ook een persoonlijke vriend. Steeds komt hij terug op het belang van oefenen, of – zoals Sloterdijk het in Je moet je leven veranderen sterker benoemt – ‘trainen’. Vier trainingsprogramma’s vormden de menselijke geschiedenis en doen dat nog steeds: religie, filosofie, kunst en sport. Alle vier zijn een manier om met het menselijk tekort om te gaan. En: ‘Bijna alles in het leven is terug te voeren op het menselijk tekort,’ stelt Gude. Een tekort dat natuurlijk nooit definitief te vervullen is, maar dat er wel voor zorgt dat de mens in beweging komt. Beweging betekent verandering, misschien zelfs vooruitgang en beschaving.

Het ontwerpen van vitale oefenschema’s, oftewel het begrijpen en inzetten van die oeroude trainingsprogramma’s, is hoe het meedenken ook begrepen kan worden. Intrigerend is de oproep die Gude doet om een filosofisch gestoelde opleiding te creëren voor politieke leiders. Daar zal dan Kant ongetwijfeld de glansrol in spelen; goed (leren) denken staat ook bij deze Denker des Vaderlands op de voorgrond. De filosoof zou een gids moeten zijn, die helpt logisch te redeneren. Het optimisme van Gude werkt zo aanstekelijk dat je bijna gaat geloven dat de politici ook op de crash course filosofie zullen intekenen.

'Leuk'

Op een ander niveau werkt dat optimisme storend. Het kan aan de opzet van het boek liggen – lange interviews die lezen alsof de twee gesprekspartners met een hapje en een drankje het leven doornemen – dat het ‘goede denken’ soms wel erg ver lijkt af te drijven. In korte hoofdstukken komen alle mogelijke onderwerpen aan bod, van politiek en leiderschap tot liefde en dood. Maar bij al die thema’s is er wel iets ‘leuk’. Het is verwonderend hoe vaak dit zo verguisde woord uit de mond van een filosoof wordt opgetekend. Hoofse liefde is ‘leuk’ en creativiteit ook. De keuvelende toon vliegt de bocht uit als Gude stelt: ‘Grappig genoeg zorgen despoten altijd heel goed voor hun eigen familie.’ Ja echt, altijd? En is dat dan werkelijk grappig?

Andere keren is Gude zo stellig in zijn uitspraken dat je je hart vasthoudt voor het ideaal van ‘meedenken’. Bijvoorbeeld als het gaat over dieren, die hij met wel heel veel overtuiging bewustzijn ontzegt, of de onderverdeling van politieke stromingen: ‘In feite kun je de meeste levensbeschouwingen en wereldbeelden onderbrengen in een van deze drie benaderingen [traditioneel, progressief en pragmatisch]. Het hele Nederlandse politieke bestel ook.’ Op zulke momenten ontbreekt de nuance en lijkt Gude eerder aan te sporen tot een flinke discussie tussen opponenten.

Het tegendenken van Achterhuis kwam voort uit de overtuiging dat het nodig is om je eigen geest te scherpen door de confrontatie aan te gaan met andere geesten. Uit die wrijving kan de vonk ontspringen van een nieuw inzicht. Hoe zal dat zijn met het meedenken van Gude? Uit de stelligheid waarmee hij zijn standpunten uiteenzet, durf ik te concluderen dat we van de vonken nog niet af zijn.

Miriam Rasch studeerde literatuurwetenschap en filosofie en werkt als redacteur en docent media/filosofie bij de Hogeschool van Amsterdam. Ze schrijft voor verschillende websites, zie www.miriamrasch.nl.