Recensie: Spel is wat het leven de moeite waard maakt

In Mark Rowlands' Running with the Pack heeft zijn eerdere bravoure plaatsgemaakt voor bespiegelingen over leven en dood. Wat is de zin van het leven, wat is de betekenis van de dood? Het zijn niet de minste thema's, maar toch heeft Rowlands een uiterst leesbaar boek geschreven. Het staat vol met persoonlijke verhalen en je zou het als de memoires van een loper kunnen lezen. Dat zou wel betekenen dat je een aantal zeer essentiële passages overslaat, want Rowlands gebruikt zijn hardlopen om na te denken en doet daar verslag van. Door helen westerik.

Mens en wolf

Rowlands is bij een groot publiek bekend van zijn boek The Philosopher and the Wolf, waarin hij de band tussen mens en dier onderzoekt. Geschreven voor een lekenpubliek, verleidt hij zijn lezers met zijn anekdotes en persoonlijke verhalen om na te denken over grote thema's in de filosofie. En ondertussen is het ook een stoer jongensboek over een eenling en zijn wolf.

In Running with the Pack spelen de wolf en zijn honden nog steeds een grote rol. Zij vormden de aanleiding om te gaan rennen: als Rowlands ze niet iedere dag afmatte met een flink stuk hardlopen, dan vraten ze zijn schamele meubilair op. Inmiddels zijn de meeste honden dood en is Rowlands ook geen eenentwintig meer en dat is te merken. De opschepperij is niet helemaal verdwenen, maar gaat nu hand in hand met reflectie op zijn sterfelijkheid en hoe dat, bijvoorbeeld, zijn relatie met zijn zoontjes beïnvloedt.

Hardloop-denken

Rowlands onderscheidt verschillende fasen in het hardloop-denken. Bijvoorbeeld de cartesiaanse fase met het lichaam-geest dualisme: zijn geest kan zijn lichaam proberen te verleiden om nog een kilometer te rennen. Weinig filosofen hangen echter nog het idee aan dat lichaam en geest twee verschillende entiteiten zijn, Rowlands doet dat evenmin. Na de cartesiaanse fase volgt volgens hem de humeïaanse fase van introspectie, waarin je jezelf tegenkomt in je gedachten, gevoelens en gewaarwordingen. De transitie van cartesiaans naar humeïaans denken en hardlopen beschrijft hij als het oplossen van het zelf.

De precartesiaanse fase is er een van hyperbewustzijn: alle lichaamssensaties zijn uitvergroot. Dan volgt de scheiding van lichaam en geest waarin de geest het lichaam met valse beloftes laat lopen. Vervolgens wordt die scheiding opgeheven, evenals de scheiding tussen denker en denken. Hij noemt deze humeïaanse fase ook de fase van de dansende gedachten, waarbij alle denken als eb en vloed vloeit.

Tot slot, als hij maar lang genoeg door rent, kan hij belanden in de sartreïaanse fase. Waarin het zelf nog verder krimpt en gedachten als transcendente objecten zijn, die geen deel meer van hemzelf vormen. Alle bewustzijn is het bewustzijn van iets, er is geen bewustzijn zonder een externe factor. Het bewustzijn en het bewustzijn van iets sluiten elkaar derhalve uit: dat waarvan en dat waarmee men bewust is kan nooit hetzelfde zijn. Volgens Rowlands is dit wel zo'n beetje de samenvatting van L'etre et le néant. En terwijl zijn gedachten alle kanten op kunnen schieten op de 15 mijlmarkering van de marathon van Miami, raakt Rowlands aan de essentie van Sartres hoofdwerk: de totale vrijheid van het transcenderende denken. Waar de vrijheid bij Sartre bedreigend en negatief is, beoordeelt de schrijver het echter positief.

Het aantrekkelijke van Rowlands benadering is dat hij allerlei grote werken ontdoet van hun intimiderende gewicht. Ineens lijkt het goed te doen om Spinoza's Ethica te lezen of Heideggers Sein und Zeit - hoewel Rowlands toegeeft dat Heideggers taalgebruik weerbarstig is. Er zit echter wel een flink verschil in moeilijkheidsgraag tussen Running with the Pack en de meeste werken die hij citeert, maar dat zou lezers niet moeten ontmoedigen om toch ook eens een pittig werk te bestuderen.

Spel

Zoals ik hierboven al schreef, gaat Rowlands in op de grote thema's leven en dood. De vraag naar de zin van het leven pareert hij met een vraag naar de zin ín het leven. Spel is wat het leven de moeite waard maakt. Hij ontkent niet dat het allemaal en hoop getob is maar hij breekt een lans voor het spelen, voor de homo ludens. Nu de nadruk zo vaak op een soort nuttigheidsdenken ligt, is het spel bijna verdwenen. Spel is dan gedefinieerd als dat wat geen nut of doel buiten zichzelf heeft. Plezier en spel vallen expliciet niet samen, hoewel ze elkaar niet uitsluiten. Een marathon lopen is niet plezierig, maar pijnlijk. Toch leidt het tot een diep soort geluk, betoogt Rowlands. Men rent doorgaans met een doel: voor de gezondheid, om af te vallen of om iets te bewijzen. Dit boek is eerst en vooral een oproep tot rennen om het rennen. Wanneer het nut van de bezigheid niet meer van belang is, kan de geest vrij spelen en zo vanzelf op een andere manier diep denken.

Populaire filosofie is een lastig veld. Schrijvers moeten laveren tussen helderheid en op de knieën zitten. Te laagdrempelig en je wordt niet meer serieus genomen, te hoogdravend en je verliest je lekenpubliek. Mark Rowlands doceert filosofie aan de universiteit van Miami, is gepromoveerd in Oxford en heeft gepubliceerd over ethiek en philosophy of mind. Hij is zonder meer een legitieme filosoof, geen hobbyist. Running with the Pack leest echter even snel als Rowlands loopt. Bij vlagen is het ontroerend, dan weer een beetje te ijdel, maar toch wil je weten of hij zijn marathon uiteindelijk uitloopt. Hij gaat niet heel diep, maar weet wel te prikkelen. Ondergetekende heeft Sartre naast de hardloopschoenen gelegd, want de uitnodiging om te denken en te rennen wordt met dank aanvaard.

Helen Westerik is rubrieksbeheerder filosofie, film en media bij Athenaeum Boekhandel. Daarnaast schrijft ze over film en kunst, en is ze onlangs begonnen met hardlopen.