Recensie: Spottend plechtstatig

Familieperikelen in een Vlaamse verkaveling, waar hebben we dat eerder gehoord? Al vanaf de eerste zin roept De zomer van de neusbloedingen herinneringen op aan Vlaamse romans waarin de familie centraal staat, van Het verdriet van België van Hugo Claus tot en met de laatste roman van Saskia de Coster. Naast onmiskenbaar Vlaams is het boek vooral onmiskenbaar opmerkelijk. De eerste pagina’s, met zinnen van een alinea lang, brengen de lezer onmiddellijk in verbazing en verwarring: wat hiervan te denken? Is de stijl van Roobjee gekunsteld of kunstig? Bespottelijk of spottend? Door lieke von berg.

De heldere samenvatting van de verhaallijn op de achterflap doet niets vermoeden van wat er binnenin aan taalkunst schuilgaat. Vier stellen in een nieuwbouwwijk die met elkaar verbonden zijn door een kluwen van overspelige relaties – dat klinkt nog als een aardige rechttoe rechtaan roman. Het verhaal draait met name om de ontwikkeling van de jonge Thilo, de zoon van twee van die overspelige, zich onvolwassen gedragende volwassenen. Thilo is bij aanvang van het boek een ‘naar zuiverheid snakkende’ jongen, voorbeeldig lid van de Jong-Vlaamsche Hernieuwers – de christelijke jeugdbeweging. In zijn obsessie voor het enigszins pedante buurmeisje Doris stelt hij zich één missie ten doel: geld bijeen bedelen om een cadeau voor haar te kopen. Hiervoor klopt hij regelmatig aan bij zijn eenvoudige, door en door in de Vlaamse grond verankerde grootouders aan vaderszijde. Met weinig succes – dus hij probeert het ook bij zijn maatschappelijk aanzienlijk succesvollere familie aan moederszijde, eigenaars van het modepaleis Wat De Gentleman Draagt.

Zotte zoons en mislukte moppentappers

Het is in de confrontaties met deze kant van de familie dat het boek een ander karakter krijgt, namelijk dat van een familiekroniek die haast over the top is. Thilo’s belevenissen lijken hier op een Vlaamse versie van de cultserie Arrested development: een rijke, disfunctionele familie compleet met mislukte moppentapper en zotte, bij zijn moeder inwonende zoon, gepresenteerd met de nodige humor en niet gespeend van enkele running gags. Zoals grootvader Louis Cogghe die te pas maar vooral te onpas onuitputtelijk praktische wijsheden oplepelt en steevast besluit met: ‘Dixit uw parrain Louis, steeds paraat met goede raad en zinnige praat, zegt dat Louis Cogghe het u, leeft lang en schoon!, gezeid heeft.’

De plot is echter niet het opmerkelijkst. Niets in De zomer van de neusbloedingen is rechttoe rechtaan. Niets wordt zonder omhaal gezegd, alles wordt uitvoerig beschreven. De verteller zegt niet dat iemand zijn school niet afgemaakt heeft, maar stelt: ‘zij was niet in staat geweest de voering van haar meiskensbroek op de schoolbanken tot slijtage te brengen.’ Alledaagse zaken worden op uiterst onalledaagse manier beschreven: ‘Een onderdrukt doch hoorbare lozing van gassen uit de diepten van Bernard Sioens ingewand steeg onstuitbaar in het lokaal.’ De uitvoerige en archaïsch aandoende stijl werkt aanvankelijk vervreemdend. Dat maakt het lastig voorstelbaar dat het verhaal zich in deze tijd afspeelt. Het is dat er melding gemaakt wordt van een vaatwasser en van een nieuwe cd van Coldplay, maar anders zou je het vertelde zó een paar decennia eerder situeren; in een tijd waarin de wetenschapper in de verkaveling zijn verhandelingen nog met pen en papier schrijft, en waarin een jongen als Thilo nog overdag in de struiken ligt om zijn buurmeisje te begluren vanuit de tuin, in plaats van via Facebook of Whatsapp.

Doorbijten

Soms vliegen de beschrijvingen uit de bocht, vaak in net wat vergezochte vergelijkingen. ‘En zoals steeds in haar bijzijn voelde haar kleinzoon zich een wurmige, schrale, van elke vitamine gevrijwaarde chipolata’; ‘zo dodelijk moe als een aan beriberi lijdende Singalese koe’; het wordt wat te véél, af en toe. Dit is dan ook een boek dat bijtijds weggelegd moet worden, en geen boek om met grote gulpen naar binnen te slokken. Roobjee dwingt tot langzaam lezen. Kleine porties, zorgvuldig gedoseerd, in opperste concentratie. Dat is even wennen, of misschien zelfs even doorbijten, maar een wonderlijke ervaring voor wie er eenmaal in slaagt de zorgvuldig geconstrueerde zinnen helemaal tot zich te nemen.

Want doorbijten is het soms, met die aanvankelijk moeilijk te volgen stijl. De lezer bekruipt hetzelfde gevoel als de mestvervoerder Dees die luistert naar de verhalen van de ‘door het bestaan verdesteleweerde, eeuwenoude landbouwer’ Gaspard: ‘”Waar blijft ge het toch uithalen, Gaspard?!” riep de met gier en beer voyagerende boerenknecht Dees Heylen uit. “Al die gekrulde zinnen en allemaal op een andere vertelmanier te berde gebracht!”‘ De gekrulde zinnen van Roobjee lijken zó plechtstatig dat je niet weet of je ze serieus moet nemen of juist niet.

De vinger op de zere plek

Maar het is juist deze spanning tussen spot en serieusheid die het boek zo bijzonder maakt. Een van de bewoners van de verkaveling spreekt op een gegeven moment tegen zijn minnares ‘op spottend plechtstatige wijze.’ Spottend plechtstatig vertellen, dat is wat ook Roobjee doet. Daardoor geeft de stijl een diepere dimensie aan de talloze sociale en politieke kwesties waaraan het boek raakt, zoals bijvoorbeeld al wat er gezegd wordt over de katholieke Vlaamse jeugdbeweging. ‘Menig waar woord, zo weten wij sedert onze soldatentijd, wordt in spot gezegd maar legt in ernst de vinger op exact de zere plek,’ vertrouwt de verteller ons toe. Daar zit de crux. Het boek doet méér dan puur het opwekken van bewondering voor hoe Roobjee zijn zinnen telkens weer zo netjes in de krul krijgt. De zomer van de neusbloedingen vraagt veel van de lezer, maar wie zijn best doet ontdekt een ongelofelijk rijke roman, waarin spottend plechtstatig de vinger op exact de zere plek wordt gelegd.

Lieke von Berg volgt de Research Master Literary Studies aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze is columnist voor het universiteitsblad Vox, zit in de organisatie van poëziefestival Onbederf’lijk Vers en schrijft recensies voor Recensieweb.nl, waar deze bespreking eerder gepubliceerd werd.