Recensie: Vluchten in vetvrije koekjes en emmertjes dipsaus

Op het eerste gezicht lijkt Jami Attenbergs De Middlesteins over een ontspoorde joodse familie te gaan. De familie Middlestein is dan ook expliciet Joods: ze gaan naar sjoel, vieren de joodse feestdagen, eten typisch Joodse gerechten. Maar al gauw blijkt dat de roman veelomvattender is. Attenbergs onderwerp is niet het Amerikaans-Joodse gezinsleven, maar de existentiële leegte van de gegoede Amerikaanse middenklasse. De Middlesteins is een roman over mensen die bijna alleen nog maar consumeren, die niet langer gewend zijn zelf dingen te maken en die, bijgevolg, vergeten hoe lief te hebben. Door ruth kief.

Eten is liefde

Centrale figuur in de roman is mater familias Edie Middlestein, echtgenote van Richard en moeder van dochter Robin en zoon Benny. De altijd al stevige Edie heeft op zestigjarige leeftijd een schrikbarend gewicht bereikt. Ze heeft diabetes, er moeten twee stents in haar benen geplaatst worden en de dokter waarschuwt al dat ze, als ze niet oppast, binnenkort een bypass zal moeten ondergaan. Wanneer Richard Edie verlaat omdat hij niet langer aan kan zien hoe zijn vrouw zichzelf langzaam dood eet, is het aan de kinderen en schoondochter Rachelle om ervoor te zorgen dat Edie weer op het rechte pad komt. Maar zijn ze daar wel toe in staat?

De oorsprong van Edies eetprobleem ligt in haar jeugd. Als dochter van een Amerikaanse moeder en een Oekraïense vader wordt ze door haar liefhebbende ouders consequent vetgemest. Want, menen ze, liefde is eten en eten is liefde. En zo gaat Edie er zelf ook over denken. Haar levensgeluk raakt direct verbonden met eten. 'Ze at omdat ze eten heerlijk vond. Ze wist dat ze graag at, dat ze zich met volle maag ook geestelijk voldaan voelde,' schrijft Attenberg.

Edies leven ontwikkelt zich niet zoals ze gehoopt had. Haar ouders sterven jong en van schrik trouwt ze met de eerste de beste jongen die ze tegenkomt en verhuist ze naar een suburb bij Chicago. Hoewel ze een goede leerling was lukt het haar niet om echt carrière te maken, en ook in het gezinsleven vindt ze niet veel vervulling.

De leegte vullen

Edie is ongelukkig en begint nog excessiever te eten in een poging dit ongeluk te verdrijven. Waar haar ouders haar tenminste nog volstopten met vers, zelfgemaakt eten, gaat Edie zich te buiten aan hamburgermenu's van Burger King en McDonald's, aan pakken vetvrije koekjes (waar wel bergen suiker in zitten) en aan chips gedrenkt in emmertjes uiendipsaus. Dat Edie op weg is zich een hartaanval te eten is niet alleen van belang, maar ook hoe ze dat doet: Edie consumeert alleen nog maar. Ze eet en eet en eet, in troosteloze fastfoodrestaurants en op parkeerplaatsen bij drive-throughs.

Omdat Edies eetprobleem het meest in het oog springt krijgt dit, zowel in de roman als in de receptie, de meeste aandacht. Dat is niet zo gek, gewichtsproblemen vallen nu eenmaal al gauw op. Maar interessant is wel dat ook bijna alle belangrijke personages op de een of andere manier de werkelijkheid proberen te ontvluchten. Richard is een workaholic, Robin een alcoholiste, Benny blowt te veel en de door uiterlijkheden geobsedeerde Rachelle vult haar gapende leegte met materie en uiterlijk vertoon. Exemplarisch hiervoor is de bar mitswa die ze voor haar tweeling organiseert. Eindeloos is ze bezig met het optreden van de kinderen, met de inrichting van de feestzaal en met het eten. Er worden duizenden dollars aan het feest uitgegeven, maar geen moment staat ze stil bij wat bar mitswa-worden voor de kinderen en voor haar betekent.

Immigranten

Opvallend genoeg blijken immigranten de enige personages die aan de consumptielogica lijken te kunnen ontsnappen. Zo wordt Richard verliefd op de Engelse Beverly, die hem leert hoe hij kan stoppen met weglopen en contact kan maken met zijn (klein)kinderen. En Edie krijgt een relatie met de Chinese kok Kenneth, die zich voorneemt haar te redden door haar van de fabriekstroep af te helpen:

'Al het gemaksvoedsel waar ze verslaafd aan was, die koekjes, die chips en die crackers, enorme blikken, dozen en zakken vol met troep. Dat maakte haar ziek. Dingen eten die niet door mensen, maar door machines waren gemaakt. Hij ging daar verandering in brengen, ook als dat betekende dat hij al haar maaltijden zelf zou moeten bereiden.'

Het is geen rooskleurig beeld dat Attenberg ons voorhoudt. Soms is het ook karikaturaal, iets te overdreven en iets te uitgespeld naar mijn zin. Maar daar staat tegenover dat de auteur op andere momenten wel de goede toon te pakken heeft en erin slaagt om grote emoties treffend onder woorden te brengen. Het hoofdstuk vanuit het perspectief van Kenneth is daar een goed voorbeeld van. Ook mooi zijn de Irvingachtige passages waarin de lezer verneemt hoe het sommige van de personages in de toekomst zal vergaan. Goed aflopen doet het in de meeste gevallen niet. De Middlesteins willen wel liefhebben, maar weten niet goed hoe dat moet.

Ruth Kief is webboekverkoper bij Athenaeum.nl.