Recensie: Aan de andere kant van de heuvel is alles groener

Tom Poes en Ollie B. Bommel zijn twaalf jaar na het laatst verschenen Bommelverhaal terug met een nieuw avontuur. Negen jaar na het overlijden van schepper Marten Toonder schreef en tekende stripduizendpoot Dick Matena een nieuw Bommelverhaal: Tom Poes en de pas-kaart, een verhaal helemaal in de Bommeltraditie, met de bekende figuren die we kennen uit eerdere verhalen. Dit nieuwe spannende en geheimzinnige verhaal met actuele elementen, getekend in een vlotte, eigentijdse stijl, sluit naadloos aan bij Toonders Bommelepos. Door martin smit.

Bommelstein

De sluwe en geniepige tovenaar Hocus Pas wil de situatie in het gemoedelijke stadje Rommeldam ontwrichten, natuurlijk voor eigen gewin. Hij heeft de bedenker van dobbelstenen en kaartspelen Dobbele Daas (een nieuw figuur in de Bommelverhalen) daarvoor ingehuurd en via een listige constructie weet hij de toestand in het stadje geheel te ontwrichten. Ollie B. Bommel is, zoals zo vaak uit vorige verhalen bleek, een voor de hand liggend slachtoffer. Bommel krijgt een brief van de gemeente Rommeldam – afzender burgemeester Dickerdack – waarin gesteld wordt dat hij zijn voorvaderlijk kasteel Bommelstein op korte termijn dient te verlaten. Het slot moet wijken voor de uitbreiding van Rommeldam, dat zich wil voortstuwen in de vaart der volkeren. Op de achtergrond staan de hijskranen en steigers al klaar om dit te verwerkelijken.

Romanticus

De stedenbouw die Matena in het verhaal verwerkt, is veel steden in onze samenleving niet vreemd en hij geeft hiermee duidelijk een maatschappijkritisch standpunt weer, zoals ook in de vroegere Bommelverhalen (soms verkapte) kritiek op maatschappelijke verschijnselen niet ongewoon was. Marten Toonder was wellicht aan één kant een romanticus met een lichte hang naar een onbezorgd gelukkig verleden, aan de andere kant kon hij in zijn verhalen technologische ontwikkelingen toejuichen (denk bijvoorbeeld aan de experimenten van Professor Prlwytzkofky).

Toonder (1912-2005) stopte in 1985 met het tekenen van Bommel en Tom Poes. Hij vond zichzelf te oud worden en had niet meer de energie verhalen te bedenken en te tekenen. Met striptekenaar Dick Matena maakte hij nog twee Bommelverhalen voor het vrolijke weekblad Donald Duck: Tom Poes en het Komeetgas en Tom Poes en het ei van Ukuu. Niet vormgegeven volgens de formule van de traditionele dagbladstrip van Bommel, plaatjes met tekst daaronder, maar balloonstrips. Toonder en Matena werkten nog aan een derde verhaal, Tom Poes en de Paskaarten, maar na elf geschetste pagina’s werd de samenwerking niet voortgezet. Toonder en Matena bleven wel tot aan zijn dood bevriend.

Verstrippen

Dick Matena en Toonder kenden elkaar al lang, want Matena werkte al in de jaren zestig voor de Toonderstudio’s. Matena tekende toen in potlood strips van Kappie en Panda, die later in inkt werden omgezet. Matena is een ontzettend veelzijdige striptekenaar, of moeten we zeggen kunstenaar? Wie een blik werpt in het onlangs verschenen boek 100 pagina’s Dick – een overzicht van het werk van Matena – staat verbijsterd over de diverse tekenstijlen die hij heeft gehanteerd. Voor de Donald Duck tekende hij onder meer De kleine boze wolf, De grote boze wolf, Broer Konijn en hij maakte strips over literaire figuren als Ernest Hemingway, Edgar Allen Poe en James Joyce, maar ook over Vincent van Gogh.

Hij tekende erotische strips voor Playboy, hij kleurde de strip Storm in, maakte eigen verhalen als De Argonautjes, Grote Pyr en Het Sterrenschip. Maar pas echt bekendheid kreeg hij met zijn tekenversie van De Avonden van Gerard van het Reve (vier delen) waarbij hij de complete tekst van het oorspronkelijke boek in zijn ‘verstripping’ invoegde, een nog nooit eerder vertoond fenomeen in de stripwereld. Daarna maakte hij nog een aantal stripversies van literatuur en jeugdboeken als Dik Trom en Afke’s Tiental.

Matena en Milou Toonder bij de presentatie bij Athenaeum Boekhandel.

Groenere heuvel

Tom Poes en de pas-kaart is een klassieke balloonstrip. Toonder zag in Matena zijn opvolger als tekenaar van Bommel maar hij had in zijn testament aangegeven dat Bommel nooit meer in de klassieke dagbladversie mocht worden getekend, met de teksten onder de illustraties. De aanzet van dit verhaal, nog door Toonder en Matena gemaakt, is nu door Matena uitgewerkt tot een volledig verhaal, met alle bekende Bommelelementen en ons bekende figuren als Wammes Waggel, Joost (de trouwe bediende), professor Sickbock, markies De Cantellaer en politiecommissaris Bulle Bas. Mooi is de terugkeer van boosdoeners Bul Super en Hiep Hieper, die hier als een stel maffia-achtige figuren de gemeentepolitiek van Rommeldam naar hun hand proberen te zetten. Zonder iemand te willen beschuldigen, zijn er vergelijkingen te trekken met ontwikkelingen die zich onlangs in VVD-kringen in Limburg hebben voorgedaan.

Er ontspint zich een bij tijd en wijle ingewikkeld verhaal. Met een door Dobbele Daas ontwikkelde blanco landkaart, de pas-kaart, weet Hocus Pas een imaginair idyllische samenlenleving aan Bommel voor te spiegelen die zich aan de andere kant van de heuvel zou bevinden. Daar is het gras altijd groener en het leven gelukkiger. Met die pas-kaart kan Hocus Pas het leven in en om Rommeldam naar zijn hand zetten. In een soort sciencefictionachtige setting bewegen Bommel en Tom Poes zich van de ene dimensie naar de andere. Voorspelde gebeurtenissen spelen zich daadwerkelijk af, of juist niet en alleen door het handig manoeuvreren van Tom Poes krijgt het verhaal natuurlijk een gelukkig einde.

Denkraam

Matena tekent Bommel zoals hij moet zijn: ietwat sullig, soms boos, maar ook charmant. Tom Poes is de neutrale redder, altijd paraat. Toonder, bedenker van inmiddels in de Nederlandse taal opgenomen woorden als denkraam en bovenbaas en uitdrukkingen als ‘als je begrijpt wat ik bedoel’ en ‘een eenvoudige doch voedzame maaltijd’, zou met deze prachtige strip vast gelukkig zijn geweest.

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift De As, schreef artikelen voor De As, De Parelduiker en Leovardia en is medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum