Recensie: Alles of niets

Met La fortune de Sila won Fabrice Humbert in 2010 de Prix Jean-Jacques Rousseau. In 2013 verscheen de vertaling van Marianne Kaas: Het lot van Sila. Maar de roman gaat niet alleen over het lot van Sila, er zijn meer hoofdpersonen wier levensloop op boeiende wijze beschreven wordt. Door een schijnbaar onbeduidend voorval raken de levens van deze mensen met elkaar verbonden. Humbert schetst vier verschillende werelden die met elkaar verstrengeld raken tegen een achtergrond van geld, aanzien en macht. Door arjen van meijgaard.

Vier levens

Het verhaal begint op het moment dat de Afrikaanse Sila als ober in het beste restaurant van Parijs aan het bedienen is. Een paar tafeltjes zijn bezet. Aan een ervan zit een breedgeschouderde Amerikaan met zijn vrouw en kind. Het kind verveelt zich en loopt van tafel. Als hij voor de voeten van Sila staat, duwt deze hem met zachte dwang terug naar zijn tafel. In een reflex staat de vader op en haalt uit naar Sila. Die valt achterover op de grond en grijpt met beide handen naar zijn bloedende neus.
Aan een ander tafeltje zitten twee Fransmannen, Simon en Matthieu. Ze zijn te verbaasd om iets te doen. Net als de rijke oligarch Lev en zijn vrouw Jelena die het derde tafeltje bezetten. Jelena verwacht dat haar man iets onderneemt, maar die doet niets. De gespierde Amerikaan, Mark Ruffle, eet rustig verder, alsof er niets aan de hand is.

De schrijver laat met flashbacks zien hoe het leven van deze personen eruitzag en hoe ze uiteindelijk in dit restaurant terecht zijn gekomen. Sila ontvlucht Afrika, de armoede, het onrecht en de willekeur van de corrupte overheid. Na een lange bootreis komt hij in Parijs en via via krijgt hij een baan in het chique restaurant. Mark Ruffle is een gesjeesde rugbyspeler die uiteindelijk steenrijk wordt met het verstrekken van dubieuze leningen. Lev Kravtsjenko weet zich van hoogleraar om te vormen tot een lid van de denktank die Jeltsin aan de macht helpt. Daarna verliest hij zich in de vrije val van het kapitalisme waar Rusland in terechtkomt. Aan zijn macht en enorme fortuin (huizen van enkele miljoenen in verschillende landen) wordt getornd en hij raakt steeds meer verstrikt in een web van afpersing en bedreiging. En dan is er nog Simon, een introverte wiskundige die het, op aanraden van zijn vriend en tegenpool Matthieu, gaat maken in het bankwezen in Londen.

Simon, Mark en Lev, drie mensen met geld, aanzien en macht. En Sila die niets anders kan dan bedienen en daarvoor ook nog gestraft wordt. Het lot van deze drie mensen is na dat ene voorval met elkaar verbonden. Op knappe wijze weet Humbert de levenslijnen zo te laten lopen dat ze elkaar op een gegeven moment weer kruisen. Dat doet hij ongekunsteld en geloofwaardig.

Wegen kruisen opnieuw

Sila wordt overgeplaatst naar Miami, waar de eigenaar van het Parijse restaurant ook nog een restaurant bezit. Sila heeft hierom gevraagd, hij wil de mogelijkheid hebben om Mark te ontmoeten en te vragen waarom die hem geslagen heeft. Hij loopt eerst Marks vrouw tegen het lijf, zij schaamt zich diep en maakt zelfs excuses voor het optreden van haar man. Mark denkt daar heel anders over en laat zich niet de les lezen door een arme Afrikaan.
Aan de andere kant van de wereld, in Rusland, komt Lev steeds meer in de problemen. Zijn grootste concurrent wil zijn bedrijf overnemen, maar dat weigert Lev. Liever nog gaat hij op zoek naar een nieuwe lening voor zijn olieconcern. Zo komt hij uiteindelijk in New York bij de bank terecht waar Simon werkt. Simon en zijn bazin willen Lev helpen en het bedrijf gaat de beurs op. Maar tegelijkertijd wordt dat de definitieve ondergang van Lev Kravtsjenko. Deze ondergang, in het licht van de financiële crisis, wordt treffend samengevat door de bazin van Simon:

'Het is niet eens een kapitalistisch complot om de mensen tot niets te reduceren, het is simpelweg de absolute waarheid van onze wereld: wezens die met zovelen zijn, zijn zo onderling verwisselbaar dat ze doodgewoon helemaal niets zijn. En al kwaakt iedereen als een eend om het uit te schreeuwen dat hij bestaat, het heeft geen enkele zin.'

Het is indrukwekkend hoe de schrijver zich zo heeft kunnen verdiepen in de uiteenlopende sociale en geografische achtergronden. Het Rusland van Lev onder Jeltsin, het arme Afrika van Sila, de American dream-wereld van Mark en het Londense bankwezen van Simon. De lezer wordt ondergedompeld in deze vier totaal verschillende werelden en ziet hoe de hoofdpersonen als vissen in een woeste rivier hun weg vervolgen, hun einde tegemoet. Geen saaie levens, maar ook niet benijdenswaardig.

Een onbeduidend voorval

De gebeurtenis in het restaurant heeft de andere levens beïnvloed, door wat Mark deed en door wat Simon en Lev nalieten te doen:

'Tijdens een van die doorwaakte momenten dacht hij terug aan wat Jelena had gezegd: "Op de dag waarop je die zwarte ober niet te hulp bent gekomen, in dat restaurant in Parijs, op die dag heb je je ondergang bezegeld. Dat was de dag van je nederlaag. En ook die van mij."'

Het verhaal eindigt in een apotheose die tegelijk een dieptepunt van beschaving is. Prachtig gevonden, net als het gegeven waar het verhaal mee begon. Een relatief onbeduidend voorval met verstrekkende gevolgen. Humbert heeft een intrigerend verhaal geschreven dat je niet snel zal vergeten.

Arjen van Meijgaard schrijft korte verhalen en bespreekt Nederlandse en Franse fictie, voor onder andere NBD/Biblion en derecensie-web.log.