Recensie: De collectieve divan van een langdurig ziek land

In zijn gevierde roman Het geluid van vallende dingen (2011) schrijft Juan Gabriel Vásquez over de invloed van de drugsoorlogen op het privéleven van een doodgewone Colombiaan die er niets mee te maken heeft. In zijn novelle De reputaties (Las reputaciones, 2013, nu vertaald door Brigitte Coopmans) onderzoekt hij het omgekeerde proces: hoe een doodgewone Colombiaan het openbare leven in zijn land kan sturen. Een origineel verhaal over een spotprenttekenaar, waarmee Vásquez een groot aantal vragen oproept. Door heleen oomen

Vader in Colombia

‘Doodgewoon’ is natuurlijk relatief, net als ‘er niets mee te maken hebben’. Antonio Yammara, de hoofdpersoon uit Het geluid van vallende dingen, lijkt op een eilandje te leven: zijn studie rechten sloot hij af met een scriptie over ‘schulduitsluiting in Hamlet’, als universitair docent houdt hij zich vooral bezig met theoretische vraagstukken en thuis is hij een toegewijde echtgenoot en jonge vader. Ik stel hem me bijna voor als bakfietsvader. Maar Yammara woont in Colombia, en hij en zijn gezin ontkomen niet aan het gewelddadige heden en verleden van hun land. Tussen de regels door rijst de vraag wie er in Colombia eigenlijk recht heeft op schulduitsluiting, en wie niet.

In De reputaties was hoofdpersoon Javier Mallarino ooit doodgewoon: een jonge kunstenaar die met zijn vrouw en later met hun dochtertje in Bogotá woonde en wat bijschnabbelde met spotprenten voor een derderangs krant. Dertig jaar later is hij een legendarisch cartoonist en een gescheiden man. Vlak nadat zijn carrière wordt bekroond met een hoge onderscheiding door de regering, dient zich een jonge vrouw aan bij zijn afgelegen huis in de bergen. Haar bezoek dwingt hem tot diepgravend onderzoek naar zijn eigen verleden.

Terugkerende thema’s

Wat volgt is een meeslepende novelle, waarin Vásquez veel vragen oproept en er, zoals het hoort, weinig beantwoordt. Mallarino’s tekeningen hebben er meer dan eens voor gezorgd dat wetten werden tegengehouden of politici moesten aftreden. Maar in hoeverre hebben zijn karikaturen niet alleen carrières, maar ook levens te gronde gericht? En waarom tekent hij eigenlijk: uit idealisme of, zoals zijn ex suggereert, omdat hij verslaafd is aan zijn succes?

Vásquez is bezig een sterk oeuvre op te bouwen, een samenhangend oeuvre ook, waarin de thema’s steeds in andere vorm terugkeren. De reputaties is zijn eerste novelle, in drie precies even lange delen en bijna klassiek van opzet. Zijn beste boek tot nu toe vind ik het niet. Ik mis de compositorische brille van De informanten of Het geluid van vallende dingen. Ook zijn de vragen die De reputaties opwerpt tamelijk voor de hand liggend en Vásquez stelt ze naar mijn smaak met iets te veel nadruk – anders dan in de romans.

Stilistisch valt de grote hoeveelheid beeldspraak op. Dat is op zich toepasselijk in een boek over een tekenaar en bovendien zijn de metaforen vaak grappig en scherp, hoewel soms flauw, clichématig of overbodig. De opiniepagina is ‘de collectieve divan van een langdurig ziek land’, een kordate vrouw stapt door het leven ‘als een opzichter over zijn landgoed’, hijgerige journalisten houden hun balpennen ‘als fallussen in de aanslag’ en een beroemde schilder begroet Mallarino ‘als een veteraan die een jonge stierenvechter in het vak verwelkomde’. Allemaal leuk, maar te veel van dit soort grappen wekt irritatie.

Poreuze wandjes

Toch is De reputaties wel de moeite waard, vooral dankzij het personage Mallarino. Hij is sceptisch, laconiek, spreekt vol ironie over zijn werk, maar hamert tegelijkertijd op het belang ervan en noemt zichzelf overtuigd humanist. Hij merkt op dat een staatsprijs een wat twijfelachtige eer is voor iemand die in zijn werk nu juist diezelfde staat zo fel bekritiseert, maar neemt de prijs desalniettemin in ontvangst.

Vanuit zijn kluizenaarswoning stuurt Mallarino het openbare leven in de stad. Hij heeft invloed, misschien zelfs macht. Maar de regie over zijn eigen leven lijkt hem steeds te ontglippen. Zijn gezin is uit elkaar gevallen, naar hij beweert bezweken onder de druk van de vele vijanden die hij door zijn werk heeft gemaakt. Is het een keuze geweest? Het thema houdt Vásquez bezig. Net als in Het geluid van de vallende dingen wordt in De reputaties het maatschappelijke afgewisseld met beschrijvingen van het vaderschap, opgroeiende dochters en de quasi veilige, kleine wereld van het huisgezin. Het geeft Vásquez’ engagement iets persoonlijks, maakt het overtuigend, verleent het urgentie. Je kunt je niet afzijdig houden: de wandjes van je huis zijn poreus, de buitenwereld dringt onherroepelijk niet alleen je werk, maar ook je privéleven binnen.

Heleen Oomen studeert Spaans en vertalen. Ze liep stage bij de webredactie van Athenaeum.