Recensie: Fictie tegen de kwalen des levens

Er waren eens twee lezers, Susan Elderkin en Ella Berthoud, die zworen bij de heilzame werking van literatuur. Deze 'zalfjes van Zafón', 'balsems van Balzac' en 'tourniquets van Tolstoj' namen zij op in hun literair medisch handboek, The Novel Cure, dat vol geneeskrachtige wereldliteratuur staat, maar weinig rekening houdt met de Nederlandstalige patiënt. In De boekenapotheek, de vertaling van Hester Tollenaar en Roos van de Wardt, vulde Maarten Dessing een kwart van de lemma's met Vlaamse en Nederlandse titels. Door femke greiner.

Naslagwerk

De boekenapotheek oogt zoals het een medisch naslagwerk betaamt. Hoe eraan te beginnen? Wie hoofdpijn heeft zal geen hele doos Ibuprofen leeg bunkeren, om daarna meteen te beginnen aan de maagzuurremmers en slaappillen. Het lezen van deze encyclopedie voelt ongeveer hetzelfde. Mijn gedachten dwalen af naar de tijd dat ik als kind uren zoet was met het doorwerken van de Winkler Prins, op zoek naar plaatjes van rariteiten, waarvan ik de ontdekking vaak even gruwelijk als fascinerend vond. Ook De boekenapotheek is alfabetisch geordend, en even vrees ik na het openslaan geconfronteerd te worden met de gevolgen van aambeien.

Maar Berthoud en Elderkin bieden soelaas bij zowel lichamelijke als emotionele kwalen, en dus is de kans dat ik een remedie tegen een gebroken hart vind gelukkig 'even groot als de kans op een medicament bij gebroken servies'. Opgelucht blader ik verder. Nadat ik Zola's Buik van Parijs als oplossing heb genoteerd als troost bij aangebrand eten daal ik langzaam verder af in de voorraadkast van De boekenapotheek.. Via 'Aandacht zoeken' kom ik vanzelf terecht bij het lemma 'Hulpbehoevendheid', waarna ik ook 'Doorzettingsvermogen, gebrek aan', 'Lafaard, een_zijn', en 'Zelfbeeld, een laag_hebben' niet meer kan overslaan.

Filosofische recepten

Al had je nog nergens last van toen je De boekenapotheek binnenstapte; na verloop van tijd begin je je onherroepelijk te herkennen in de talloze omschrijvingen van mentale en fysieke euvels waar je al lezend tegenaan loopt. Wie dacht dat 'Doelgerichtheid' een goede eigenschap was, moet zich voor de grap eens wagen aan The Hunters van James Salter. Niet alleen Salters roman zet je aan tot nadenken - de doelgerichtheid van de protagonist stelt hem voor een onmogelijke keuze: carrière of liefde? - maar ook het bijbehorende 'recept'. Wat als Salter niet zo doelgericht was geweest? Hadden we dan zijn boek kunnen lezen als remedie tegen een te grote doelgerichtheid? En als doelgerichtheid meesterwerken oplevert, maar ook het hebben van een tunnelvisie in de hand werkt, zouden we dan wel of niet willen dat Salter dit recept ter hand neemt om zichzelf ervan te genezen?

Het zijn de komische noten en licht-filosofische bespiegelingen die het lezen van de lemma's tot een vermakelijke bezigheid maakt. Gedurende de week begin ik me steeds meer als bibliotherapeut te ontpoppen, met leestips en adviezen aan iedereen die ze horen wil. Tijdens etentjes leiden die tot interessante discussies, over waarom je Süskinds Het parfum zou lezen wanneer je je neus haat; een mens heeft toch veel meer baat bij de zelfspot van Cyrano de Bergerac?

Lemma's en lijstjes

Het boek doet als naslagwerk uitstekend dienst. Elk lemma bevat recensies van een of meerdere titels, gemakkelijk vindbaar, omdat ze achterin het boek nog eens alfabetisch, op naam van de auteur, geordend zijn. Soms groeien de recensies uit tot stukjes literatuur die ware levenslessen bevatten. Het lemma 'Honger' is zo'n voorbeeld. Te kort en te mooi om hieruit in deze recensie een fragment op te nemen.
Wie op zoek is naar iets speciaals kan zijn hart ophalen aan de tiplijstjes. Niet alleen is er voor iedere leeftijd een top tien van must-reads; ook diepbedroefden, xenofoben en dictators kunnen zich getroost weten. Speciale aandacht is er voor veelvoorkomende leeskwalen, zoals overweldigd worden door de grote hoeveelheid boeken in de wereld, leesgebonden geheugenverlies of het hebben van een niet-lezende partner.

Zelf heb ik van dat niet-lezen geen last. Hoewel? Naarmate ik vorder heb ik steeds meer het gevoel dat ik een onstilbare trek moet stillen, terwijl ik eigenlijk overvoerd word met lekkere hapjes. De Don Quichots en Anna Karenina's (lees: dikke pillen) durf ik al niet meer te herlezen, bang dat de stapel naast mijn bed dan nog aanzienlijker wordt. Berthoud en Elderkin hebben een oplossing die even simpel als onorthodox is: je neemt een hand wasknijpers, verdeelt iedere pil in een serie feuilletons, en wat je uit hebt, gooi je gewoon uit het raam van een voortsnellende trein: 'Het is veel beter om de herinnering aan De geschikte jongen in je hoofd te laten voortleven, dan een intact exemplaar te hebben dat gedoemd is zijn leven als deurstopper te slijten.' Hear, hear. Wie zelfs geen tijd heeft voor feuilletons* doet er goed aan het deel van zijn brein dat niet aan het werk is over te geven aan een luisterboek. Het feit dat de keuze daarin doorgaans beperkt is, zal voor dit type lezer geen punt zijn, en 'ineens worden de meest alledaagse, geestdodende klussen een heel ander verhaal.'

Genezing

De meest notoire niet-lezers wordt streng de les gelezen in het hoofdstuk 'Leven in plaats van lezen, de neiging hebben tot.' Dit hoofdstuk raakt meteen aan de kern van bibliotherapie: 'Zonder boeken krimp je ineen tot iets nietigs en kleins en alledaags.' Klare taal! Je voelt je bijna een dief van je eigen intellect wanneer je op een zonnige zondag liever een keer de duinen in gaat. Maar dat is niet nodig. Een optimale balans bereik je wanneer je niet méér tijd aan leven besteedt dan aan lezen. En vice versa. Want om iets aan de levenslessen te hebben die je al lezend opdoet, zul je er ook mee moeten leren leven (lukt dat je niet, dan doe je er goed aan De onwaarschijnlijke reis van Harold Fry [e-book] ter hand te nemen).

Femke Greiner studeerde Romaanse Talen en Culturen en Literatuurwetenschap, ze schrijft culturele en literaire recensies voor Cuttingedge.nl en liep stage bij Athenaeum.nl