Recensie: Het historisch handboek der Nederlanden

Jaarlijks verschijnen honderden nieuwe boeken en artikelen over de Nederlandse geschiedenis, maar wie daarvan een samenvatting wil, is op klassiekers aangewezen. Tot voor kort dateerden de belangrijkste traditionele handboeken over Nederlandse geschiedenis uit de late jaren negentig. Sinds vorig jaar werden drie handboeken vernieuwd en opnieuw uitgegeven: Piet de Rooys Republiek van rivaliteiten, Land van kleine gebaren en ten slotte de Geschiedenis van de Nederlanden, onder redactie van Emiel Lamberts en Hans Blom. Geschreven door acht auteurs biedt het een handzame geschiedenis van de Lage Landen van nul tot nu. Door bram mellink.

Bij de tijd

De keuze voor een gezamenlijke geschiedenis van Nederland en België ligt daarbij volgens de auteurs voor de hand. Weliswaar kenden de Nederlandse gewesten tot in de zestiende eeuw geen heldere grenzen, zodat het wat misleidend is om in die periode over de Lage Landen te spreken, maar het gebied maakte wel veel gelijksoortige ontwikkelingen door. De economische opbloei in de late middeleeuwen en de dominantie van steden, handel en burgerlijke cultuur zijn daarvan slechts enkele voorbeelden. Waar het mogelijk is worden de ontwikkelingen in beide gebieden in hun onderlinge samenhang besproken. Vanaf de late zestiende eeuw, als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zich afscheidt van het Habsburgse Rijk, krijgen de gebieden hun eigen hoofdstukken en experts toebedeeld.

Deze opzet met acht specialistische auteurs heeft geleid tot een gedegen en precies handboek. Een enkele keer is bij de herziening van het handboek, dat in zijn oorspronkelijke versie uit 1993 stamt, wel eens een zin over het hoofd gezien. Dat is vooral het geval bij L.J.R. Milis, die in zijn bijdrage over de vroege middeleeuwen bij herhaling over ‘mohammedanen’ spreekt en bovendien stelt dat het christendom in de Nederlanden tijdens de zevende en achtste eeuw weinig ‘diepgang’ kende: ‘De evolutie naar een inwendige levensstijl zou nog eeuwen in beslag nemen.’ Dit soort eurocentrische oordelen doen verouderd aan, maar zijn gelukkig zeldzaam. Juist omdat de auteurs specialisten zijn, hebben zij de recente historiografische debatten op hun vakgebied kunnen verwerken. Ook op terreinen waarover de laatste jaren binnen het vak veel discussies zijn gevoerd, zoals bijvoorbeeld over verzuiling, geeft het handboek de stand van zaken binnen de geschiedschrijving goed weer.

Jaartallen en veldslagen

Tegenover deze voordelen van specialistische vakkennis staat ook een nadeel: in alle aandacht voor detail sneeuwt de grote lijn geregeld onder. ‘Het oude vooroordeel zal wel nooit verdwijnen dat geschiedenis enkel bestaat uit jaartallen en veldslagen,’ verzucht Arie van Deursen in zijn bijdrage over de zeventiende eeuw, voordat hij uitlegt dat de Slag bij Nieuwpoort – 1600 – een van de minst belangwekkende gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog is geweest. Maar wie de eerste helft van het handboek leest, krijgt de indruk dat territoriale machtsstrijd ook hier het beeld bepaalt, terwijl de bredere maatschappelijke en sociaal-economische context slechts heel beperkt wordt behandeld. De middeleeuwse feodaliteit wordt bijvoorbeeld zeer summier besproken; de Investituurstrijd wordt wel genoemd maar aanvankelijk niet uitgelegd. Vooral in de bijdragen over de Middeleeuwen veronderstellen de auteurs veel voorkennis en wordt de lezer met zoveel feiten overstelpt, dat het verstandig is om Wikipedia bij de hand te houden. Wat dat betreft zijn de bijdragen vanaf de Vroegmoderne Tijd beter geslaagd: breder van opzet, generalistischer en daardoor beduidend beter te volgen.

Twee milennia Lage Landen

Geschiedenis van de Nederlanden is een ambitieus handboek. Niet alleen bestrijkt het bijna twee millennia, ook probeert het de geschiedenis van Nederland en België samen te bespreken ‘als opstap naar een transnationale, meer Europese geschiedenis’. Voor een deel slagen de auteurs daar goed in. De reikwijdte van het boek is indrukwekkend, waarbij niet alleen de geschiedenis van de Lage Landen, maar ook haar verwevenheid met een bredere Europese geschiedenis goed aan bod komt. Wie een zorgvuldig, gedetailleerd handboek of naslagwerk in de politieke geschiedenis zoekt, kan hierdoor goed uit de voeten met Geschiedenis van de Nederlanden. Niet alleen in zijn reikwijdte, maar ook dankzij een volwaardig register en een uitgebreide bibliografie onderscheidt het boek zich zonder meer van zijn concurrenten.

Wie een algemene, vlot geschreven (cultuur)geschiedenis zoekt, heeft echter waarschijnlijk meer aan Republiek van rivaliteiten of Land van kleine gebaren, die zowel generalistischer als toegankelijker van opzet zijn. Geschiedenis van de Nederlanden is een handzaam en gedegen handboek. Maar juist door die combinatie komt het sterker als leer- dan als leesboek uit de verf.

Bram Mellink is postdoc-onderzoeker Nieuwste Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Geschiedenis van de Nederlanden, onder redactie van Emiel Lamberts en Hans Blom, is te koop bij Athenaeum Boekhandel en op Athenaeum.nl. Bij online bestelling verzenden we het boek gratis.