Recensie: Het verleden als caleidoscoop

Nu bekend is dat Patrick Modiano de Nobelprijs voor de literatuur gewonnen heeft, lees je Pour que tu ne te perdes pas dans le quartier toch anders. Het is niet slechts een nieuwe roman van de meester in melancholische vergezichten, maar de eerste roman van een winnaar. Maar voor de kenners van Patrick Modiano zal Pour que tu ne te perdes pas dans le quartier een nieuw bewijs van zijn vakmanschap zijn, vanouds dwalend, voortbordurend op Remis de peine, voor nieuwe lezers hopelijk het begin van een ontluikende bewondering. Door arjen van meijgaard.

Verloren adressenboekje
Jean Daragane is een schrijver van rond de zestig die weinig om handen heeft. De telefoon in zijn werkkamer gaat nauwelijks meer over en hoe zijn mobiel werkt, weet hij niet precies. Dan krijgt hij toch een telefoontje. Ene Georges Ottolini belt hem om te zeggen dat hij het adressenboekje van Daragane heeft gevonden. Ottolini wil het graag teruggeven en tegelijkertijd informatie over een van de personen uit dat boekje, een man genaamd Guy Torstel.

Daragane heeft in eerste instantie geen zin in een ontmoeting en hij weet eigenlijk niet eens meer weet wie Guy Torstel was, toch spreekt hij af met Ottolini om het adressenboekje terug te krijgen. De ontmoeting vindt plaats in een café, zo’n plek waar Modiano vaak zijn personages met elkaar in contact laat komen. De personages wisselen enkele woorden uit en verdwijnen na soms nog een of twee ontmoetingen weer in de oneindigheid van Parijs, het liefst wanneer het schemert.

Om Torstel beter te kunnen plaatsen en zijn geheugen op te frissen, krijgt Daragane een aantal papieren in handen over een bepaalde gebeurtenis van meer dan vijftig jaar geleden waar Torstel bij betrokken zou zijn geweest. Terwijl hij dit dossier leest, komen de beelden uit zijn kindertijd weer boven. Zoals meubels in onbewoonde vertrekken vroeger vaak bedekt werden met afdekdoeken, zo lijken de herinneringen van de Jean Daragane verborgen te liggen. En bij het verwijderen van de doeken vormen de losse meubels geleidelijk aan weer een geheel.

Terug naar Remise de Peine

Met Pour que tu ne te perdes pas dans le quartier pakt Modiano een verhaallijn op die ook voorkomt in Remise de peine (Verdaagd verdriet). In die roman uit 1988 is de hoofdpersoon een jongetje dat met zijn broertje in een dorp buiten Parijs ondergebracht wordt bij een vriendin van hun ouders, ene Annie. Er komen allerlei kleurrijke figuren langs in dat huis, vage types van wie de ‘ik’ niet precies meer weet wat ze deden in het leven. Guy Torstel blijkt nu, in Pour que tu ne te perdes pas dans le quartier, een van die figuren te zijn geweest.

Langzaam komt alles weer boven. Veertig jaar geleden heeft Daragane, in die tijd begin twintig, Torstel ontmoet. Dankzij die ontmoeting is hij toen een roman gaan schrijven waarin ook Annie een rol speelde. Hij is Annie zelfs gaan opzoeken om het verleden beter in beeld te krijgen. Daragane ontrafelt, tegen wil en dank lijkt het, langzaam zijn leven met Annie Astrand (in Remise de peine had ze geen achternaam) en ook komt de naam Roger Vincent bovendrijven, de broer van Annie (in Remise de peine is Roger Vincent een belangrijke huisvriend).

Aforismen

De stijl is net als in zijn andere boeken prachtig in harmonie met het verhaal. Korte zinnen en sobere beschrijvingen van vooral nevelige situaties.

‘Lá, tout s’était passé en douceur, un carnet d’adresses perdu, des voix au téléphone, un rendez-vous dans un café... Oui, tout avait la légèreté d’un rêve. Et les pages du <<dossier>> lui avaient aussi procuré une sensation étrange: à cause de certains noms, et surtout celui d’Annie Astrand, et de tous ces mots tassés les uns sur les autres sans double interligne, il se trouvait brusquement en présence de certains détails de sa vie, mais reflétés dans une glace déformante, de ces détails décousus qui vous poursuivent les nuits de fièvre.’

Knap vergelijkt hij in één alinea de gebeurtenis met een zachte, lichte droom om vervolgens, wanneer hij zich in de dicht op elkaar gedrukte tekst verdiept, te eindigen met een koortsachtige droom waarin men geen vat krijgt op onsamenhangende beelden.

Bij die stijl horen ook van tijd tot tijd subtiele en treffende aforismen:

‘Il ne faut jamais compter sur personne pour répondre à vos questions.’

‘Pourqoui des gens dont vous ne soupçonniez pas l’existence, que vous croisez une fois et que vous ne reverrez plus, jouent-ils, en coulisse, un rôle important dans votre vie?’

Deze laatste vraag lijkt een motief in veel van zijn romans: de hoofdpersonen komen er langzaam achter dat anderen, vaak in een ver verleden, een belangrijke rol hebben gespeeld in het leven van die hoofdpersonen. In dit geval zijn die anderen Annie Astrand en Roger Vincent.

Dwalen

De lezer dwaalt mee met Jean Daragane, maakt dezelfde tijdsprong naar veertig jaar geleden toen Daragane zijn eerste boek schreef, en nog eens vijftien terug naar de tijd dat hij aan de zorg van Annie was toevertrouwd. Langzaam ontstaat het verhaal dat Daragane was vergeten, misschien zelfs bewust. De puzzelstukjes passen in elkaar hoewel er nog veel onvindbaar blijven. De plot, die Modiano tot de laatste pagina weet uit te stellen, is voer voor psychologen. Onverwacht, maar toch ook weer niet.

Het verleden dat in Modiano’s boeken een cruciale rol speelt, lijkt bij hem op een caleidoscoop. De lezer kijkt erdoor, draait eraan en ziet steeds andere vormen en andere kleuren en soms even dezelfde vormen of kleuren, voor alles weer verspringt. Ook Modiano blijft zelf draaien aan de caleidoscoop om te zoeken naar overeenkomsten in herinneringen, naar beelden die opdoemen uit het verleden en die hij wandelend door de straten van Parijs probeert op te roepen en in te kleuren. Dat lukt hem echter nooit volledig. Gelukkig maar. Zo blijft er voldoende ruimte voor nog meer romans van deze terechte winnaar van de Nobelprijs.

Arjen van Meijgaard schrijft korte verhalen en bespreekt Nederlandse en Franse fictie, voor onder andere NBD/Biblion, en eenboekrecensie.blogspot.nl, waarop hij impressies over vergeten boeken noteert.