Recensie: Terug naar Mecklenburg

In haar debuutroman Restwärme beschrijft de Duitse schrijfster Kerstin Preiwuß (1980) de terugkeer van een moeder uit Berlijn naar haar ouderlijk huis in een dorpje in het noordelijke Mecklenburg. De stijl is eenvoudig, zonder opsmuk. De roman kent ook zwakke kanten, maar zijn kracht ligt in de sterke dialogen en de beelden - die vaak een verwijzing naar verborgen angsten en conflicten zijn. Door jerker spits.

Geboortedorp

Preiwuß studeerde af aan het Deutsche Literaturinstitut Leipzig, een universitaire opleiding voor schrijvers die is verbonden aan de universiteit van de stad. Andere schrijvers afkomstig van dit instituut zijn Kerstin Hensel en Saša Stanišic. Voor haar debuutroman verscheen, publiceerde Preiwuß twee dichtbundels, Nachricht von neuen Sternen (2006) en Rede (2012). In juni deed ze met haar debuutroman mee aan de Ingeborg Bachmannpreis in het Oostenrijkse Klagenfurt. Bij deze wedstrijd lezen schrijvers nieuw werk voor aan critici en publiek.

In Restwärme beschrijft Preiwuß de reis van Marianne (natuurkundige, alleenstaande moeder, een pubermeisje als dochter) naar haar ouderlijk huis in Mecklenburg (provinciaal, gesloten, traditioneel). Aanleiding voor de reis terug naar haar geboortedorp is de dood van haar vader. Preiwuß beschrijft de jeugd van Marianne, haar tirannieke vader en de angsten die voor Marianne verbonden zijn met de reis terug naar haar kindertijd: is er iets in haar beschadigd doordat haar vader zo bruut was? Heeft haar vader zijn geestelijke problemen aan zijn dochter overgedragen?

Zuhause

Preiwuß schrijft even precies als eenvoudig, in beelden die pakkend zijn maar soms ook veel aan de verbeelding overlaten. Ze werpt een precies licht op woorden, zoals bij het woord 'thuis':

'Das Wort Zuhause hatte sich in ihr gebildet, ohne dass sie sich dagegen wehren konnte. Es passte nicht mehr. Es hing an ihr und ließ nicht los. Eine Umklammerung, die nach außen wie eine Umarmung wirkte, der man den Würgegriff aber nur nicht gleich ansah.'

'Het woord thuis had zich in haar gevormd, zonder dat zij zich ertegen kon weren. Het paste niet meer. Het hing aan haar en liet niet los. Een omhelzing, die naar buiten toe overkwam als een omarming, waarvan je echter niet meteen zag dat het om een wurggreep ging.'

Heb je eigenlijk een man?

Ook de dialogen zijn pakkend in hun eenvoud. Zoals die tussen de moeder van Marianne en haar dochter in het lege huis na de dood van haar vader:

'"Hast du eigentlich einen Mann?"
"Was geht dich das an?"
"Also nein."
"Und wenn doch?"
"Du bist nicht mehr jung."
"Was soll das heißen?"
"Bist eben ein spätes Mädchen."
"Ich bin kein Mädchen mehr."
"Aber meine Tochter bist du doch."
"Aber so ein Leben wie du führen wird ich nie."'

'"Heb je eigenlijk een man?"
"Wat gaat jou dat aan?"
"Nee dus."
"En wanneer wel?"
"Je bent niet jong meer."
"Wat bedoel je daarmee?"
"Je bent een laat meisje."
"Ik ben geen meisje meer."
"Maar mijn dochter ben je wel."
"Een leven als dat van jou zal ik nooit leiden."'

Daarnaast is Mariannes worsteling goed en invoelbaar beschreven. Het valt daarbij op hoe gedoseerd Preiwuß is bij de verduidelijking van Mariannes gevoelens. Vaak laat ze veel aan de verbeelding van de lezer over - en als ze gevoelens nader beschrijft, is het effectief. Na de staccatozinnen uit bovenstaande dialoog schrijft Preiwuß: 'Die Sätze waren wie Peitschenhiebe auf sie niedergegangen, und obwohl das letzte Wort bei ihr gelegen hatte, fühlte sie sich schlecht' ('de zinnen waren als zweepslagen op haar neergekomen, en hoewel zij het laatste woord had gehad, voelde ze zich slecht'). Marianne houdt er een slecht gevoel aan over: eigenlijk wil ze haar moeder geen verwijten maken, ze wil haar vragen stellen.

Trauma

Er zijn tal van subtiele verwijzingen naar het thema van de roman: de doorwerking van trauma's in familiegeneraties. Marianne is natuurkundige, en bestudeert de trillingen die voorafgaan aan vulkaanuitbarstingen - trillingen die vaak onverwacht komen, die soms een paar decennia kunnen overslaan. Ook het ijs op een bevroren meer in Mecklenburg - een dunne, dan weer dikke laag, die soms verraderlijk is - kun je als metafoor voor verborgen angsten en conflicten zien.

De roman kent ook minder sterke kanten. De tekening van de figuren, vooral van de vader, is een tikje schematisch. Mariannes vader kwelt zijn vrouw en kinderen, is een zuiplap die erop los slaat. Hij vocht in Rusland en heeft daar een oorlogstrauma aan overgehouden. Het is jammer dat het portret van de vader weinig aan diepte wint. Bovendien is de vader met een oorlogstrauma die zijn kinderen kwelt al sinds de jaren zeventig in Duitse familieromans een bekende figuur. Preiwuß voegt daar weinig nieuwe elementen aan toe. 'Vlot, maar zonder een echt wow-effect,' luidde de kritiek bij de Ingeborg Bachmannpreis dan ook. Ook vonden de critici in Oostenrijk een bepaalde verwijzing naar de Holocaust - een vergassing van nertsen door de vader - weinig subtiel.

Restwärme is een goede roman over een jonge vrouw die teruggaat naar haar ouderlijk huis, een roman die in de tekening van de personages een tikje voorspelbaar is. Het boek maakt je als lezer vooral nieuwsgierig naar de verdere ontwikkeling van deze Duitse schrijfster.

Jerker Spits is germanist. Hij promoveerde in 2008 op een proefschrift over de Duitstalige autobiografie en schreef over Duitse literatuur voor Trouw, De Gids en De Academische Boekengids.