Recensie: Familie, op z'n Franzens

Wie zich in de positie bevindt iets over Jonathan Franzen’s Freedom (door Peter Abelsen vertaald als Vrijheid) te mogen zeggen, vraagt zich misschien niet zozeer af 'wat vind ik?' als 'wat valt er nog te vinden?' Sinds de met spanning afgewachte publicatie van de roman heeft elke krant van de New York Times tot Het Financieele Dagblad er een stuk aan gewijd. (The Washington Post doet het met een hilarisch filmpje door recensent Ron Charles.) In The Guardian noemde Jonathan Jones Freedom 'het boek van de eeuw'. En ook lezers laten zich niet onbetuigd: op Salon bijvoorbeeld zijn er uitvoerige discussies gaande over plot, toon en stijl. En na de rel over de Britse misdruk, zal ook de interpunctie besproken gaan worden.

Nieuwe termen zijn er rond en over Franzen verzonnen, van 'Franzenfreude' (de verontwaardiging over de hoeveelheid aandacht die het werk van mannelijke auteurs als Franzen krijgt, ten koste van dat van vrouwelijke) en 'Franzen fatigue' (te veel aandacht is ook niet goed). Veel van de hype rond Freedom stoelt op het succes van The Corrections uit 2001, en de lange zit die de negen tussenliggende jaren is geweest. De grote vraag is natuurlijk: is het het wachten waard geweest?

Net als in The Corrections, dat het leven van de familie Lambert beschreef, draait het plot van Freedom om een gezin. Hier is het de familie Berglund, bestaande uit Walter, Patty, en hun kinderen Jessica en Joey. En net als in The Corrections bewijst Franzen als geen ander een lang, ingewikkeld huwelijk te kunnen fileren en de dynamiek van een gezin bloot te kunnen leggen. En niet alleen dit gezin, maar ook het ouderlijk huis van Walter en vooral dat van Patty moeten eraan geloven. Franzen heeft maar een enkele scène nodig om haar jeugd als atletisch buitenbeentje in een gezin van artistieke expressievelingen pijnlijk helder uit de doeken te doen:

‘Patty’s father, Ray Emerson, was a lawyer and amateur humorist whose repertory included fart jokes and mean parodies of his children’s teachers, neighbors, and friends. […] Endless fun could also be had ridiculing Patty’s coach and mentor Sandy Mosher, whom Ray liked to call Saaaandra. He was constantly asking Patty whether Saaaandra had had any gentleman callers lately or maybe, tee hee, tee hee, some gentlelady callers? Her siblings chorused: Saaaandra, Saaaandra! Other amusing methods of tormenting Patty were to hide the family dog, Elmo, and pretend that Elmo had been euthanized while Patty was at late basketball practice. Or tease Patty about certain factual errors she’d made many years earlier – ask her how the kangaroos in Austria were doing, and whether she’d seen the latest novel by famous contemporary writer Louisa May Alcott, and whether she still thought funguses were part of the animal kingdom. “I saw one of Patty’s funguses chasing a truck the other day,” her father would say. “Look, look at me, this is how Patty’s fungus chases a truck.”'

Au. Maar terwijl in The Corrections het ouderlijk huis als een magneet alle personages naar zich toe bleef trekken – en de drukkende hitte van de oververwarmde woonkamer zowat van de bladzijden afsloeg – raakt het lot van de Berglunds verstrengeld met politieke en sociologische ontwikkelingen. Het moderne Amerika en haar recente geschiedenis is bijna het vijfde lid van het gezin. Terwijl Patty gebukt gaat onder en gevormd wordt door het politieke fanatisme van haar progressieve moeder, wanhoopt de al even linksgezinde Walter over de toekomst van zijn land en probeert hij op verschillende radicale manieren het tij te keren. Joey intussen grijpt de war on terror aan als een kans om snel rijk te worden. Dit alles gaat gepaard met brainstormsessies, ideologische overpeinzingen en een ‘thorazine-induced psychotic break’ van een tot het uiterste getergde Walter. (Een opname van zijn tirade tegen modern consumerisme komt op het internet terecht, wat hem een schare fanatieke fans oplevert.)

Naast vele lovende woorden hebben sommige recensenten als kritiek dat Franzen zijn  commentaar op het hedendaagse Amerika te onhandig in de roman verwerkt heeft: dat het verhaal van de Berglunds erdoor wordt verstoord, in plaats van verrijkt. Naast alle verdiende lof is ook deze kritiek niet ongegrond. Het moge duidelijk zijn dat Franzen's schrijverschap een feest is, bijna groter dan de ruim vijfhonderd pagina's van Freedom kunnen bergen. Is de roman de tijd en moeite waard? Absoluut. Maar of Freedom ook de hype waardig is, dat moet elke lezer voor zichzelf bepalen.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.