Recensie: Dwars en geestig door de Oudheid heen

Mary Beard is voor de klassieken wat David Attenborough is voor de natuur: als ambassadeur brengt ze een verre wereld tot leven door middel van goed bekeken televisieseries en toonaangevende publicaties, waaronder haar blog It’s a Don’s Life. Confronting the Classics is haar nieuwste boek, waarin ze zowel de strijd aangaat met de onderzoekspraktijk als met de Oudheid zelf. Dat doet ze aan de hand van boekbesprekingen uit de afgelopen decennia. Die zijn gedateerd, maar het werkt verrassend goed.  Door lujzika adema van kooten.

Want al doen de (onder)titel en vrolijke voorkant van het boek anders vermoeden, Confronting the Classics is een bundeling recensies.  De stukken verschenen in toonaangevende media als de London Review of Books, de New York Review of Books en het Times Literary Supplement. Herschreven, herzien en herschikt in min of meer chronologische volgorde hebben de artikelen als geheel hun relevantie herwonnen als tour door de antieke wereld zelf én door de Oudheidkunde.

A guided tour of the classical world

In het voorwoord beschrijft Beard het boek als 'a guided tour of the classical world’. Met de behandelde boeken als aanleiding leidt Beard ons van Knossos tot de muur van Hadrianus, laat ons Sappho, Tacitus en Nero ontmoeten en geeft ons een glimp van de levens van ‘gewone’ Grieken en Romeinen, zoals slaven, soldaten en een bakker.

Maar het boek is meer dan een rondleiding langs gebieden en personen; het gaat om een confrontatie. De Oudheid is niet ‘done and dusted’, maar wordt levend gehouden door een groot aantal debatten en controverses waaraan Beard met dit boek niet alleen wil bijdragen, maar waartoe ze vooral wil aanzetten: is Alexander puur een Romeinse literaire creatie, hoe belangrijk was Cleopatra echt, kunnen we ‘the impossibly difficult’ Thucydides vertrouwen als historicus en was Caligula inderdaad zo gek als we denken?

Tijdspan

De hier samengebrachte recensies gaan tot twintig jaar terug, de besproken boeken zijn zelfs nog ouder: ze dateren van 1989 tot 2011. Voor wie het boek wil lezen als een bundeling recensies, is dat een nadeel. Echt recente titels staan er simpelweg niet in en sommige boeken die besproken worden, zijn inmiddels verouderd of op zijn minst niet meer zo relevant als ze bij hun eerste druk waren. Voor een boekhandel is een boek uit de jaren negentig echt oud; de lezer zal deze boeken toevallig destijds in huis moeten hebben gehaald of al gelezen moeten hebben om Beards artikelen nog daadwerkelijk te kunnen gebruiken als recensie.

Daarnaast zijn de recensies zelf verouderd, want onvolledig geworden door nieuwe publicaties. Zo komen in ‘Alexander: how great?’ recentere studies van bijvoorbeeld Thomas R. Martin en Daniel Ogden niet voor en blijft Dennisons biografie over Livia in Beards artikel over deze beroemde vrouw-van onvermeld.

Wat anderzijds een voordeel is van de grote tijdspan – en dat maakt dit boek waardevoller dan slechts als bundeling recensies – is dat Confronting the Classics fungeert als overzicht van wat er de afgelopen twintig jaar gepubliceerd is in diverse onderzoeksgebieden van de klassieken. Welke onderwerpen zijn vooral populair, hoe is daarover geschreven, hoe laten verschillende boeken over een zelfde onderwerp zich vergelijken en vooral: wat zegt dat alles over de stand van wetenschap en over onszelf?

A sense of fun

De voorkant bevatte in een eerdere versie een simpele zuil, maar dat werd ‘not hugely enjoyable’ bevonden en dientengevolge vervangen door het klassieke vrouwenhoofd met felrode zonnebril, ‘to capture a bit of (what we hoped was) a sense of fun’. En ook inhoudelijk is daar aandacht aan besteed in de vorm van een artikel over humor in de Oudheid, dat anders dan de meeste publicaties over dit onderwerp ook zelf geestig is. Zo is Confronting the Classics – zoals we mogen verwachten van iemand als Mary Beard –voor classici een interessante kijk op de wetenschappelijke praktijk, en voor niet-classici een vrolijke uitnodiging om zich te verdiepen in de Oudheid. En juist in dat spanningsveld schuilt Beards ware bedoeling met dit boek.

Toekomst van de klassieken

Over de praktijk van de klassieken woedt al tijden een hevig debat. Een naderend einde wordt alom gevreesd: animo voor de Oudheid daalt, het taalniveau van gymnasiasten gaat omlaag, afdelingen klassieken op universiteiten worden gesloten, et cetera. Maar dit is niet nieuw: elke generatie kijkt terug op de vorige generatie als een ‘gouden tijdperk’ en discussies zoals deze worden al gevoerd sinds men in de tweede eeuw ‘de klassieken’ antiquarisch begon te behandelen. En dat is niet verwonderlijk: hoe verder in tijd we verwijderd raken van de Plato’s en de Cicero’s, hoe nostalgischer we denken aan eerdere generaties die dichter bij de Oudheid lijken te hebben gestaan.

Beard ziet de toekomst van de klassieken niet zozeer verankerd in onderwijs en publicaties, maar in de westerse samenleving zelf. In haar blog schrijft ze dan ook niet alleen over de Oudheid, ze mengt zich in allerlei politieke discussies en hedendaagse thema’s. Toch blijkt daaruit juist haar denkwijze over de klassieken, die net zo ‘levend’ is als de westerse cultuur zelf:

‘The Classics […] are also a cultural language that we have learned to speak, in dialogue with the idea of antiquity. And to state the obvious, in a way, if they are about anybody, Classics are, of course, about us as much as about the Greeks and Romans.’

En omdat een culturele taal onuitwisbaar is, is Beard juist heel positief over de toekomst van de klassieken:

‘I would say that if we were to amputate the Classics from the modern world, it would mean more than closing down some university departments and consigning Latin grammar to the scrap heap. It would mean bleeding wounds in the body of the Western culture – and a dark future of misunderstanding. I doubt we’ll go that way.’

Wellicht voeren we in 2113 nog steeds deze discussie over het naderende einde van de klassieken, en kijken we terug op nu als een ‘gouden tijdperk’.

Herwonnen relevantie

Confronting the Classics laat zich het best lezen als een bundeling korte artikelen over allerhande onderwerpen, met de gerecenseerde boeken als een soort verdiepende optie. Veel debatten over de klassieken vinden plaats in recensies; door die van een van de meest toonaangevende classici te bundelen en daarmee extra relevantie te geven, worden zulke debatten en daarmee de klassieken bewaard en levendig gehouden. Het is een slimme manier om anders verouderde informatie opnieuw relevant te maken, want op basis van recensies van de afgelopen twintig jaar is heel wat te concluderen met betrekking tot de stand van wetenschap van de klassieken vandaag de dag. Zo doet Confronting the Classics precies wat Beard zo wil aanmoedigen: de klassieken levend houden door discussies te laten voortduren.

Lujzika Adema van Kooten is classicus en rubrieksbeheerder Klassieke Oudheid bij Athenaeum Boekhandel.