Recensie: Keuzestress: Max Weber als quarterlife crisiscoach

Het tv-programma De bv ik toonde tobbende twintigers. De hoogopgeleide, welvarende uitblinkers hebben keuze in overvloed. Maar dat is dan ook precies het probleem. Want wat moet je kiezen? En hoe blijf je daarbij trouw aan jezelf, want dat schijnt ook te moeten. Bijna honderd jaar geleden gaf Max Weber al een antwoord. Hij maakt het niet leuk en ook niet gemakkelijk: In Politiek als beroep en Wetenschap als beroep is hij de perfecte quarterlife crisiscoach. Door pieter hoexum.

N.B. 17 december organiseren Athenaeum, Uitgeverij Boom, De Rode Hoed en Filosofie Magazine een avond rond 'De koopman en de dominee' naar aanleiding van het verschijnen van Max Webers De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme.

Een Duitse intellectueel

Weber was, wat je zou kunnen noemen, een 'Duitse intellectueel'. Een intellectueel, zoals Sartre later zou zeggen, 'bemoeit zich met allemaal zaken die hem niets aangaan'. Maar in tegenstelling tot zijn beroemde en beruchte Franse collegae, die uitblinken in schril getoonzette verontwaardiging en het schetsen van schitterde vergezichten, slaat Weber meestal  verstandige taal uit. Een beetje saai? Tja, misschien wel, hoewel Weber eigenlijk heel bevlogen pleitte voor nuchterheid.

Maar soms vliegt ook Weber uit de bocht, bijvoorbeeld aan het einde van zijn beroemde rede Politiek als beroep. Daar merkt hij eerst nog mooi bezonnen op:

'Politiek is krachtig en langzaam boren in harde planken, met gedrevenheid én inschattingsvermogen.'

Maar daarna klinkt het bijna hysterisch:

'De hele geschiedenis bewijst […] dat je het mogelijke niet bereikt, als niet steeds weer opnieuw naar het onmogelijke in de wereld zou zijn gegrepen. Maar wie dát wil moet een leider zijn, en dat niet alleen: hij moet ook een held zijn, in een heel simpele betekenis van het woord.'

Daarbij moet bedacht worden dat Weber deze rede uitsprak in 1919, toen in München de toen nog onbekende Hitler zich zo'n held begon te wanen. Maar vertaler Hans Driessen merkt in zijn 'nawoord' terecht op dat wie 'deze zinnen in hun verband leest – beter nog: wie het hele essay leest –  zal moeten concluderen dat de figuur van de Führer, en wel met name degene die deze figuur in de meest omineuze periode van de Europese geschiedenis belichaamde, wel het allerlaatste was wat Weber voor ogen stond'.

Helderheid

Over deze rede Politiek als beroep, zoals gezegd in 1919 voor studenten gehouden, is al veel gezegd en geschreven. Het is een terechte klassieker. Het is heel goed om deze rede samen te vertalen en uit te geven met een misschien iets minder bekende rede die Weber in 1917 hield voor studenten, Wetenschap als beroep. Ook over die rede en de dubbelzinnigheid die spreekt uit het begrip Beruf (zowel beroep als roeping) is trouwens al veel geschreven. Het is misschien wel aardig de rede, die tenslotte gehouden werd voor studenten, eens te lezen met in het achterhoofd het probleem van de keuzestress, waar tegenwoordig zoveel studenten mee te maken hebben en zelfs onder leiden.

Het 'coachingadvies' van Weber aan zijn studenten is eigenlijk een waarheid als een koe: je moet het zelf uitzoeken. Weber stuurt je het bos in, maar niet met een kluitje in het riet. Wetenschap biedt geen levenswijsheid, geen levenslessen, en hun beoefenaren moeten dat ook niet ambiëren of pretenderen, maar wetenschap kan wel helderheid bieden, door systematisch en vooral redelijk onderzoek en nadenken. Een wetenschapper die zijn vak beheerst kan studenten en leken uiteindelijk slechts helpen 'tegenover zichzelf rekenschap af te leggen over de uiteindelijke zin van zijn eigen handelen'. En dat is, zoals Weber terecht opmerkt, toch al heel wat.

Wetenschap is volgens Weber sinds de zogenaamde 'onttovering' een vakmatig uitgeoefend beroep, dat in dienst staat van de zelfbezinning en de kennis van feitelijkheden. Wetenschappers kunnen en dienen geen heilsboodschap of openbaring te geven. Wie zich nu afvraagt wat hij met zijn leven aan moet, wat hij of zij moet kiezen, wordt door Weber dan ook gevoeglijk verwezen naar de profeten en zieners buiten de academie. 

Topfilosofen

Tijdens het schrijven van deze recensie kwam er een e-mail binnen van de 'Vrije Academie', die wees op een symposium 'over de uitdagingen van het moderne bestaan'.

'Het leven dwingt tot het maken van keuzes. Maar waarop baseren we onze keuzes? Wie of wat is ons kompas? Niet eens zo lang geleden gaven religie, familie, gemeenschap en tradities ons houvast. Sinds velen daarvan onthecht zijn geraakt, dient eenieder het voor zichzelf uit te zoeken. De laatste jaren krijgt filosofie steeds meer aandacht als middel om verdieping en duiding aan ons leven te geven.'

Voor het luttele bedrag van € 59,- zijn 'topfilosofen Ad Verbrugge en Joep Dohmen […] deze dag uw gids, zij geven hun visie op de wijze waarop men een goed leven kan leiden en hoe men voldoening haalt uit wat men kiest en doet'.

'Topfilosofen', alleen het woord al. Die 59 euro zijn weggegooid geld: voor slechts 15 euro heb je met dit boekje weliswaar geen kompas, maar toch echt goud in handen.

Pieter Hoexum is filosoof, publicist (voor o.a. Trouw) en huisman. Hij was boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel. Zijn boek Gedenk te sterven. De dood en de filosofen verscheen in 2003, in 2013 verschijnt Reis door mijn rijtjeshuis. Kleine filosofie van het wonen. Hij heeft nu een website, pieterhoexum.wordpress.com.