Nacht van de filosofie 2020 (afgelast)

Het wordt een bijzondere en bomvolle avond: Alicja Gescinska presenteert haar Essay van de Maand van de Filosofie. Bas Haring en Rebekka de Wit laten zien dat je met naïviteit dichter bij de waarheid kunt komen en Kamagurka tekent live cartoons. De – nog steeds – jonge God van de filosofie Markus Gabriel geeft een lezing over een actueel filosofisch thema. Bert Keizer gaat op zoek naar een goed einde. Maxim Februari en Bart van der Sloot bespreken het 'hedenisme' onder leiding van Denker des Vaderlands Daan Roovers. Bert Wagendorp en sportfilosoof Jan Tamboer bespreken onder leiding van Coen Simon de essentie van sport en Henri Beunders onderzoekt wat tatoeages zeggen over de identiteit van jongeren. Annelies Verbeke en Sabine Wassenberg laten de waarheid van kinderen zien. Babah Tarawally laat je de Afrikaanse filosofie van Ubuntu beleven en Jean Paul van Bendegem en Ignaas Devisch bespreken de filosofische betekenis van dooddoeners die wij dagelijks gebruiken. Karim Benammar vertelt hoe je je leven kunt vormgeven en Gerko Tempelman laat de actuele waarde zien van islamitische filosofie. Dirk De Schutter geeft inzicht in wat Hannah Arendt heeft te zeggen over leugens in de politiek. De Jonge Denkers dragen korte columns voor. In de interactieve film Robin maak je nú al de keuzes die mensen in de toekomst zullen gaan nemen en samen met Thomas Nys kun je zelf nadenken over autonomie en geluk… De Nacht wordt afgesloten met Word Bites, filosofische spoken word onder pianoklanken van Cedric Vermue.

Programma

Presentatie Essay van de Maand van de Filosofie – Alicja Gescinska
In de Maand van de Filosofie verschijnt een speciaal geschreven essay, dit jaar van de Vlaamse filosoof Alicja Gescinska. Ze beschrijft hierin haar zorgen over het huidige politieke en maatschappelijke debat. Deze richten zich niet zozeer op de onwaarheid van beweringen, maar op hun leugenachtigheid. Vorige auteurs van dit essay waren onder meer Bas Heijne, Paul Scheffer en Femke Halsema.

Alicja Gescinska is een Pools-Belgische filosoof, schrijfster en programmamaker. Haar veelzijdige repertoire bevat onder andere Intussen komen mensen om (2019) over politieke betrokkenheid, filosofie van de muziek in Thuis in muziek (2018) en een gedachtegoed over de menselijke conditie in Allmensch (2016).

Markus Gabriel is 'de jonge God' van de filosofie. Met 29 jaar was hij de jongste hoogleraar ooit in Duitsland en hij spreekt tien talen. In Waarom de wereld niet bestaat stelt hij een filosofie voor die het midden houdt tussen relativisme en radicalisme. Gabriel houdt een lezing over een actueel filosofisch thema.

Kamagurka (Luc Zeebroek) is theater- en televisiemaker en allround kunstenaar. Kamagurka staat bekend om zijn absurde cartoons en tv-shows. Hij publiceert in verscheidene tijdschriften en kranten, onder meer in Nederland (NRC), Frankrijk, UK, Duitsland, Oostenrijk en USA.

Het gevoel van Ubuntu – Babah Tarawally
Ubuntu is een Afrikaanse filosofie die de nadruk legt op de onderlinge verbondenheid van mensen. Een leidende gedachte is 'ik ben omdat wij zijn'. Grootheden als Nelson Mandela en Desmond Tutu verklaarden dat zij leefden vanuit deze filosofie. Maar Ubuntu moet je niet alleen begrijpen, maar vooral beleven. Babah Tarawally, die vaak Ubuntu in zijn romans verwerkt, laat je de filosofie van Ubuntu voelen aan de hand van fragmenten uit zijn werk.

Babah Tarawally is schrijver, journalist en columnist bij Trouw. Tarawally vluchtte in de jaren negentig uit Sierra Leone vanwege het oorlogsgeweld en kwam terecht in een asielprocedure van zeven jaar in Nederland. Hij schreef De god met de blauwe ogen (2010), De Verloren hand (2016) en Gevangen in zwart-wit denken (2018).

Daan Roovers is Denker des Vaderlands 2019-2021, filosoof, programmamaker en docent aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast doet ze academisch onderzoek naar de ontwikkeling van publieke opinie. Over haar gedachtegoed verscheen in 2019 Wij zijn de politiek. Het denken van Daan Roovers (Marc van Dijk).

De Amerikaanse filosofe Susan Neiman brak wereldwijd door met haar boeken Het kwaad in het moderne denken en Morele helderheid. Andere bekende titels van haar hand zijn Afgezien van de feiten en Waarom zou je volwassen worden? Neiman is directeur van het Einstein Forum in Potsdam en woont in Berlijn. Ze studeerde filosofie in Harvard en Berlijn en was hoogleraar filosofie aan de universiteiten van Yale en Tel Aviv. In 2014 ontving ze de prestigieuze Spinozalens.
'Laten we idealen niet afmeten aan de realiteit, maar de realiteit beoordelen aan de hand van idealen.'
– Susan Neiman

Op zoek naar een goed einde – Bert Keizer
Hoe zul je doodgaan? Dat is een vraag die veel mensen uit de weg gaan, maar waarmee naarmate je ouder wordt steeds vaker mee te maken krijgt. Bert Keizer is rondom dit onderwerp al decennialang een baken van wijsheid, humor en rust. Onlangs publiceerde hij Reis om de dood, volgens de NRC het veelzijdigste, subtielste filosofische boek dat in jaren over de dood is verschenen in Nederland. *****

Bert Keizer is specialist ouderengeneeskunde en filosoof en verbonden aan de Levenseindekliniek. Hij schrijft maandelijks voor Medisch Contact en is hij columnist bij Trouw.

Doordenken over dooddoeners – Jean Paul van Bendegem en Ignaas Devisch
Ogenschijnlijk zijn ze nietszeggend, maar niets is minder waar. Jean Paul Van Bendegem en Ignaas Devisch zochten in hun boek Doordenken over dooddoeners naar de diepere betekenis van meer dan honderd dooddoeners. Weten we wel wat we zeggen als we een dooddoener gebruiken? Er zijn vele manieren waarop we niets proberen te zeggen tegen elkaar en daardoor ongewild meer zeggen dan we bedoeld hadden.

Ignaas Devisch is professor in filosofie, medische filosofie en ethiek en verbonden aan de Universiteit Gent. Hij is regelmatig te gast op de Belgische radio en televisie (De Wereld Vandaag, De Ochtend, De Afspraak, Terzake) om duiding te geven bij ethische en filosofische kwesties. Hij is tevens vaste columnist bij De Standaard.

Jean Paul van Bendegem is hoogleraar logica en wetenschapsfilosofie aan de Vrij Universiteit Brussel. Hij is ere-lid van SKEPP, een organisatie die kritisch is op paranormale verschijnselen en pseudo-wetenschap en hij schrijft columns voor het Belgische weekblad Knack.

Over naïviteit – Bas Haring en Rebekka de Wit
Een naïef iemand staat ver van de waarheid af, snapt niet hoe de wereld in elkaar zit. Maar is dat wel zo? Zowel Bas Haring als Rebekka de Wit stellen in hun werk vragen bij zaken die voor de meeste mensen vanzelfsprekend zijn. Zo vraagt Haring zich in Plastic Panda’s af of biologische diversiteit altijd waardevol is. De Wit zet in haar Afhankelijkheidsverklaring vraagtekens bij ons doorgeschoten idee van autonomie met de metafoor van de Doe-het-zelf-zaak (lengte 1 minuut). Daarnaast valt het haar op dat vredesdemonstraties vaak als naïef worden aangemerkt, maar oorlogen nooit.

Naïviteit kan dus zowel ver van de waarheid afstaan, als de waarheid helpen ontdekken. Maar hoe zit het nu? Hoeveel naïviteit is wenselijk? Bestaat er een 'goede' naïviteit?

Bas Haring is hoogleraar Publiek begrip van de wetenschap en 'volksfilosoof'. Hij schreef bestsellers als Kaas en de evolutietheorie, Voor een echt succesvol leven en Plastic Panda’s en won in 2016 de Duidelijke Taalprijs als Nederlands 'meest duidelijke denker'.

Rebekka de Wit is theatermaker en won daarmee diverse prijzen. Ze schreef We komen nog één wonder tekort en in april 2019 verscheen haar Afhankelijkheidsverklaring. Bekijk hier een interview – In de pers: 'Rebekka de Wit for president!' ★★★★ (De Standaard).

Wat is sport? – Bert Wagendorp en sportfilosoof Jan Tamboer
Johan Huizinga zag in zijn meesterwerk Homo Ludens de mens als een spelend wezen en hij onderzocht op briljante wijze de rol van sport en spel in onze cultuur. In navolging van Huizinga kijkt Bert Wagendorp in Vals spel naar de rol van sport in de hedendaagse maatschappij. Samen met sportfilosoof Jan Tamboer bespreekt hij de essentie van sport: wat is sport? Wat is de maatschappelijke rol van sport en wanneer houdt sport op sport te zijn? Hoe komt het dat sport tegenwoordig steeds belangrijker lijkt te worden?
Gespreksleiding: Coen Simon.

Bert Wagendorp is columnist bij de Volkskrant en auteur van vele boeken, waaronder de bestseller Ventoux.

Jan Tamboer is sportfilosoof en schrijver van diverse boeken die ook vertaald zijn. Zijn meest recente boek is Schone sport, schone schijn, over de ondeugdelijke argumenten achter het wereldwijde dopingverbod.

Coen Simon is filosoof en publiceerde veel over sport en spel, waaronder het Essay van de Maand van de Filosofie 2013. Hij was een veelbelovend hardloper met een PR van 31 minuten op de 10 kilometer, maar moest door een blessure stoppen. Samen met Frank Meester is hij initiatiefnemer van de reeks Nieuw Licht met essays van Bert Wagendorp, Femke Halsema, Bas Heijne en Arnon Grunberg.

Tattoos en de jacht op een betekenisvol bestaan – Henri Beunders
Bijna de helft van de jongeren in de Verenigde Staten heeft een tattoo en ook in Nederland is deze populair. Was een tattoo vroeger vooral iets voor zeelui en criminelen, tegenwoordig zijn tattoos 'mainstream'. Volgens Beunders zijn deze al lang niet meer een uiting van rebelsheid, maar juist een conformistisch symbool van de mens als individueel en autonoom wezen. Het is ironisch dat een derde van de tattoozetters ondertussen spijt heeft, mede door de populariteit van tattoos. Onze omgang met tattoos is daarmee exemplarisch voor de omgang van de hedendaagse mens met het ideaal van autonomie.

Henri Beunders is hoogleraar Ontwikkelingen in de Publieke Opinie aan de EUR, een speciaal voor hem gecreëerde leerstoel. Hij is een veelgevraagd commentator bij het nieuws. Een van zijn interessegebieden is de opkomende emotiecultuur, waarover hij bijvoorbeeld Publieke tranen. De drijfveren van de emotiecultuur schreef.

Je leven vormgeven – Karim Benammar
We leven in een tijd waarin bijna alles kan en bijna alles mag. De meesten van ons kunnen onze woonplaats, partner, werk en levensstijl zelf bepalen. Dit is een nieuwe situatie, die nog nooit eerder is voorgekomen in de geschiedenis van de mensheid. Maar hoe geef je vorm aan je leven als er zoveel vrijheid is? Hoe geef je betekenis aan je leven? Waar leef je voor? Je gaat deze vragen onderzoeken in deze interactieve lezing, voortbouwend op kerninzichten van filosofen Nietzsche, Sartre, Camus en Foucault.

Karim Benammar is gespecialiseerd in transformerend denken en geeft lezingen en workshops aan bedrijven en organisaties. Hij schreef Overvloed (2005), Reflectietools (2006), Reframing – the art of thinking differently (2012) en Denken over geld en waarde (2013).

De waarheid van kinderen – Annelies Verbeke en Sabine Wassenberg
Kinderen hebben een eigen kijk op de werkelijkheid. De Vlaamse succesauteur Annelies Verbeke en ‘ongekroonde koningin van het korte verhaal’ schreef het kinderboek van de Maand van de Filosofie 2020. Centraal thema in haar werk is hoe mensen in verschillende werkelijkheden leven en hoe dat tot allerlei verwikkelingen leidt. Samen met kinderfilosoof Sabine Wassenberg zal ze de bijzondere, ontroerende en soms grappige verhouding van kinderen tot de waarheid bespreken en ze leest fragmenten van haar boek voor. Dit gesprek is georganiseerd door deBuren, Vlaams-Nederlands Huis voor cultuur en debat.

Annelies Verbeke is een van de succesvolste Vlaamse auteurs. Haar debuut Slaap! werd in 2003 in achtien talen vertaald en sindsdien won ze diverse prijzen voor haar oeuvre. Foto: Alex Salinas

Sabine Wassenberg is oprichter van Wonderwhy, dat allerlei activiteiten ontwikkelt rondom kinderfilosofie. Ze is mede-auteur van het boek Kinderlogica, over ervaringen met filosoferen met kinderen in de klas.

De waarheid van islamitische filosofie – Gerko Tempelman
In de Middeleeuwen bloeide de filosofie in het Midden-Oosten. Gerko Tempelman laat op bevlogen wijze zien dat deze filosofie ook nu nog waardevol is. Bijvoorbeeld het denken van Averroes, waarvan hier een voorproefje is te zien. Tempelman houdt een korte lezing en gaat in gesprek met het publiek.

Gerko Tempelman is zelfstandig filosoof en theoloog en geeft onder meer lezingen over Islamitische filosofie en geschiedenis, zie www.gerkotempelman.nl.

Hannah Arendt over liegen in de politiek – met Dirk de Schutter
De leugen regeert. Fake news en feitenvrije politici als Donald Trump hebben weinig op met de waarheid. De spanning tussen waarheid en politiek is zo oud als Plato, maar de analyse van Hannah Arendt is nu relevanter dan ooit. Ze onderscheidt drie soorten politieke leugens: defactualisering, beeldvorming en de regelrechte leugen. Tegen de politieke leugen kunnen we maar een ding doen: de waarheid vertellen. Simpelweg de waarheid vertellen is daarmee, volgens Arendt, een politieke daad.

Dirk de Schutter is emeritus hoogleraar filosofie aan de KU Leuven en de Universiteit van Antwerpen. Hij schreef meerdere boeken over Hannah Arendt, waaronder Hannah Arendt: Politiek denker en Hannah Arendt: het waagstuk politiek, waarin het essay De leugen in de politiek is opgenomen.

Het leven in de toekomst – interactieve film Robin – met Tim de Mey
De ontwikkelingen in de wetenschap gaan snel. Hoe ziet het leven er over een of twee decennia uit? In de interactieve film Robin maak je zelf de keuzes die in de toekomst zullen gaan spelen. Wel of geen genetische manipulatie van jouw kind? Laat je je ouders verzorgen door een robot? Rechtspraak door een mens of een robot?

Tim de Mey is universitair docent Theoretische Filosofie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en gastdocent wetenschapsfilosofie aan de Universiteit van Gent. Hij focust zich op de rol van verbeelding en creativiteit in de wetenschap en schreef Het Voordeel van de Twijfel met gedachte-experimenten op basis van beroemde filmfragmenten.

Workshop autonomie en geluk – met Thomas Nys
Sinds de Verlichting is het ideaal van de autonome mens niet meer weg te denken uit de westerse maatschappij. Een autonome mens kan zelf keuzes maken, is onafhankelijk en kan zo optimaal geluk nastreven. Maar is dat wel zo? Maken onze verplichtingen naar andere mensen, hoewel ze onze autonomie aantasten, ons niet juist gelukkig? Wanneer schiet autonomie door naar egocentrisme? En hoe verhoudt het ideaal van autonomie zich tot de behoefte aan geborgenheid? In deze interactieve workshop verken je deze vragen samen met Thomas Nys. Hij zal tijdens de workshop ook vertellen hoe er in de geschiedenis van de filosofie over autonomie wordt gedacht.

Thomas Nys is universitair docent Ethiek aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde op de betekenis en waarde van autonomie.

De waarheid van Wordbites
Wordbites is een woordmuzikant die poëtische teksten mixt met live muziek, zang of dans. Pakkende performance-poëzie die kraakt, bijt of streelt. Breekbaar en sterk tegelijk. We leven in een snelle, gehaaide tijd. Harde beelden, scherpe woorden. Wordbites laat graag een ander geluid horen. Woorden en muziek die samen schetsmatige beelden vormen. Persoonlijk en prikkelend. Associatief en gelaagd. Het gaat Wordbites om de mededeling van het ongepolijste idee en een overall gevoel. Met voldoende ruimte om te ademen, te resoneren of het ook niet te weten. Op de Nacht de Filosofie speelt Wordbites samen met Cedric Vermue op piano. Zie wordbites.nl en www.cedricvermue.nl.

De Jonge Denkers
De Jonge Denkers zijn winnaars van een landelijke column-wedstrijd voor filosofieleerlingen en mengen zich dit jaar volop in het filosofische debat in Nederland. Zij zullen gedurende de avond korte columns voordragen. De Jonge Denkers worden mogelijk gemaakt door Lemniscaat, Trouw, Stichting Maand van de Filosofie en de VFVO.

Organisatie

De Amsterdamse Nacht van de Filosofie wordt georganiseerd door Serious Culture en ISVW en wordt ondersteund door Vlaams-Nederlands Huis voor cultuur en debat deBuren, Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond, het Goethe Institut, de Nationale Wetenschapsagenda, NWO en de Universiteit van Amsterdam.