Leesfragment: Schrijftips van Goethe

In het komende nummer van Schrijven Magazine, dat op 6 juni verschijnt, gaat toneel- en scenarioschrijver en schrijfdocent Jan Veldman te rade bij Goethe. Wat kunnen schrijvers van nu leren van de grote meester? Wij mogen voorpubliceren. Wilt u het volledige artikel lezen? Als u vóór 27 mei, 16.00, een kortingsabonnement neemt op Schrijven Magazine, dan ontvangt u dit nummer thuis.

N.B. Goethe haalde de afgelopen tijd vaker de voorpagina van Athenaeum.nl, met de biografie door Rüdiger Safranski (recensie door Jerker Spits) en de vertaling van Wilhelm Meisters leerjaren (toelichting door vertaalster Ria Hengel en voorpublicatie) 

Schrijftips van Goethe

Afgelopen zomer las ik werk van Goethe en vroeg me af hoe schrijvers elkaar in die tijd de geheimen van het vak met elkaar uitwisselden. We leven nu in een tijd van schrijfcursussen en schrijftips – maar hoe deden ze dat in de achttiende en begin negentiende eeuw? Wel, heel wat bevindingen over structuur, personages, plot en stijl staan verspreid in het werk zelf.

Met die ogen las ik Verdichting en waarheid (Dichtung und Wahrheit), een autobiografie – en ik las Gesprekken met Goethe (Gespräche mit Goethe in den letzten Jahren seines Lebens), de biografie van Johann Peter Eckermann en zo wat ander werk.

Johann Wolfgang von Goethe (1749-1854), natuurkundige, ambtenaar en theaterdirecteur is een van de meest invloedrijke schrijvers van de wereld. Die Leiden des jongen Werthers (Het lijden van de jonge Werther), een kleine tragische liefdesroman, maakte hem in één klap beroemd.  Zijn toneelstukken Faust (I en II), Torquato Tasso en Götz von Berlichingen  worden nog steeds overal gespeeld en citaten uit zijn werk kun je overal vinden. 

Goethe was een man die een hekel had aan vastgeroeste ideeën, aan dogmatiek, aan geleerdheid om geleerdheid, aan domme kritiek en bekrompenheid. Inspiratie haalde hij nooit uit andere boeken en hij liet zich nooit door de mode dicteren, hij haalde alles uit wat de natuur hem ingaf. Je moet die natuur overigens breder zien dan bos en hei – het gaat vooral om de aard van de dingen die niet door het verstand zijn ingegeven. Planten en dieren, gesteenten, maar ook iets als intuïtie behoort tot de natuur. Vandaar dat hij voor zijn literaire werk onderwerpen koos die hem écht raakten, nieuwsgierig maakten en écht plezier bezorgden, in plaats van dat hij enkel voortborduurde op literaire voorbeelden. Tot op hoge leeftijd heeft zijn wijsheid en scherpzinnigheid een onbevangenheid behouden. In de nu volgende ‘schrijftips’ zie je dan ook vooral die natuurhouding weerspiegeld.

1. Heb talent

Ofwel: Je moet iets zijn om iets te maken. Het citaat gaat letterlijk zo: ‘Daarop komt alles aan: Je moet iets zijn om iets te maken. Dante komt ons groot voor, maar hij had een eeuwenoude cultuur achter zich.’ (Eck 272)

Dit is een van de Goethes belangrijkste opvattingen: talent is niet alleen ambitie, maar ook achtergrond, opvoeding, traditie, cultuur. Dat wat boerenzonen zo geschikt maakt om langeafstandsschaatsers te worden, dat wat maakt dat zoveel Kenianen hardlopers worden en waarom Scandinaviërs spannende boeken schrijven. In die zin kun je er niets aan doen. De natuur gaat z’n eigen gang, je hebt het of je hebt het niet. En als je het hebt, moet je werken als een bezetene om het tot uitdrukking te laten komen.

2. Hoe je in de wereld staat

‘Hoewel de dichterlijke weergave mij het meest bezighield en met mijn natuurlijke aanleg het meest overeenkwam, was toch ook het nadenken over onderwerpen van allerlei onderwerpen mij niet vreemd.’  (D&W 557)

‘Als een dichter politieke invloed wil hebben, kan hij zich beter aansluiten bij een politieke partij. Achter de schrijftafel heeft hij zijn handen vol aan het bestrijden van bekrompenheid en slechte smaak.’ (Eck 468)

Het is een heen en weer gaan tussen een openbaar leven en het isolement van de schrijftafel. Goethe voelde zich zelden echt op z’n gemak. Schrijft hij, dan gaat het ten koste van allerlei andere verplichtingen. Is hij slaaf van zijn agenda, dan gaat dan weer ten koste van het schrijven.

‘Het is niet goed dat de mens alleen is […] en vooral niet dat hij alleen werkt. Hij heeft juist belangstelling en stimulans nodig als hij iets goeds wil maken.’ (Eck 367)

Tegenwoordig kunnen de sociale media je nogal uit je concentratie halen. Goethe  geeft een hint over wat hij over zoiets als Facebook gedacht zou hebben: 'Het actuele eist zijn recht op; wat zich aan de dichter dagelijks aan gedachten en gevoelens opdringt, dat wil en moet uitgesproken worden. Maar heeft men een omvangrijker werk in het hoofd, dan kan daarnaast niets bestaan, dan worden alle gedachten afgewezen en men is voor de aangename kanten van het leven zelf tijdelijk verloren.’ (Eck 41)

[...]

Het volledige artikel lezen? Neem vóór 27 mei, 16.00 een abonnement op Schrijven Magazine en krijg korting én 2 cadeaus. 

Over Schrijven Magazine

Schrijven Magazine is al meer dan 15 jaar hét tijdschrift voor (aspirerend) schrijvers. In Schrijven Magazine vindt u schrijftips, oefeningen, workshops, advies van schrijfcoaches en inspirerende interviews met schrijvers en dichters.