Leesfragment: Liefde in verhouding

In januari verscheen Liefde in verhouding. Een nieuw perspectief op trouw en ontrouw van Esther Perel. Lees bij ons een deel van het eerste hoofdstuk.

Affaires en overspel bestaan al sinds het huwelijk werd uitgevonden, en ook de aversie ertegen. En toch weten we maar weinig over dit eeuwenoude taboe, dat wereldwijd wordt veroordeeld maar ook wereldwijd plaatsvindt.

De afgelopen tien jaar heeft Esther Perel de wereld rondgereisd en honderden koppels geïnterviewd die te maken kregen met ontrouw in hun relatie. In Liefde in verhouding probeert ze antwoord te vinden op de vragen: Waarom gaan we vreemd? Waarom bedriegen gelukkige mensen elkaar? Waarom doet ontrouw zoveel pijn? En wanneer we het over overspel hebben, wat bedoelen we dan precies? Betekent een affaire altijd het einde van een huwelijk?

Affaires kunnen ons volgens Esther Perel veel leren over relaties: ze bieden een waardevol inzicht in onze denkbeelden over liefde, lust en verbondenheid. Met de juiste houding kunnen stellen, of ze nu samen blijven of uit elkaar gaan, zelfs groeien door deze tumultueuze ervaringen. In Liefde in verhouding geeft Perel een heldere en gedurfde nieuwe kijk op relaties, trouw en verlangen.

[...]

Is je leven beïnvloed door ontrouw?

Toen ik geïnteresseerd begon te raken in het onderwerp ontrouw, vroeg ik altijd aan mijn publiek of er mensen bij waren die vreemdgaan hadden meegemaakt. Vanzelfsprekend stak niemand zijn hand op. Er zijn niet veel mensen die openlijk toegeven dat ze hun partner bedriegen of zelf bedrogen zijn.
Met dit in mijn achterhoofd herformuleerde ik mijn vraag tot: ‘Wie van jullie is in zijn leven weleens beïnvloed door ontrouw?’ Nu stak de overgrote meerderheid een hand op, en dat gebeurde bij elk publiek waaraan ik deze vraag stelde. Een vrouw zag dat de man van een vriendin een knappe onbekende in de trein kuste. Nu hangt de vraag of ze het moet vertellen als een zwaard van Damocles boven haar vriendschap. Een tienermeisje ontdekte dat haar vaders dubbelleven net zo oud was als zijzelf. Een moeder kan niet begrijpen waarom haar zoon bij ‘die sloerie’ is gebleven, zoals ze haar schoondochter noemt, die niet langer welkom is aan de zondagse dis. De echo’s van geheimen en leugens weerklinken door de generaties heen en hebben onbeantwoorde liefde en gebroken harten in hun kielzog. Ontrouw is niet slechts een verhaal van twee of drie mensen; hele netwerken worden erdoor verbonden.
De overspelige zelf mag dan niet snel zijn hand opsteken in het openbaar, onder vier ogen vertelt hij mij wel zijn verhaal. Mensen nemen me apart op een feest of komen bij me in de praktijk om hun geheimen en vermoedens, zondige verlangens en verboden liefdes achter te laten.
De meeste van deze verhalen zijn veel banaler dan de verhalen die in het nieuws komen: geen baby’s, geen soa’s, geen stalkende ex-minnaar die geld afperst. (Ik neem aan dat zulke paren geen therapeut maar een advocaat raadplegen.) Vanzelfsprekend heb ik te maken gehad met narcisten, seksuele omnivoren en roekeloze, zelfzuchtige of wraakzuchtige mensen. Ik ben getuige geweest van extreme voorbeelden van bedrog, waarbij nietsvermoedende partners onaangenaam werden verrast door de ontdekking van een tweede gezin, geheime bankrekeningen, roekeloze promiscuïteit en ingewikkelde plannetjes om de ander te bedriegen. Ik heb tegenover mannen en vrouwen gezeten die gedurende de hele therapie schaamteloos tegen me zaten te liegen. Maar meestal tref ik talloze toegewijde mannen en vrouwen met een gemeenschappelijke geschiedenis en gemeenschappelijke waarden – waarden waar monogamie er vaak een van is – wier verhalen zich langs een menselijker, nederiger pad ontvouwen. De praktijk van alledaagse ontrouw kenmerkt zich door eenzaamheid, een sinds jaren uitgeblust seksleven, spijt, echtelijke verwaarlozing, verloren jeugd, smachten naar aandacht, afgezegde reizen, te veel drank. Veel van deze mensen worstelen hevig met hun gedrag en vragen me om hulp.
De motieven om vreemd te gaan verschillen enorm, en dat geldt ook voor de reacties en de mogelijke gevolgen ervan. Soms is een verhouding een daad van verzet. Een andere keer gebeurt het als we ons helemaal niet verzetten. De een kan een grens overschrijden voor een kortstondige bevlieging, terwijl een ander er daadwerkelijk voor wil emigreren. Soms is ontrouw een uiting van onbeduidende rebellie, aangewakkerd door een gevoel van verveling, een verlangen naar iets nieuws of de behoefte om te merken dat je nog aantrekkelijk bent. Een andere keer legt ontrouw een ongekend gevoel bloot, een overweldigende liefde die niet kan worden ontkend. Paradoxaal genoeg plegen veel mensen overspel om hun huwelijk te redden. Als er sprake is van mishandeling binnen een relatie, kan een zonde een productieve kracht worden. Vreemdgaan kan alarmbellen laten rinkelen die wijzen op een dringende behoefte aan aandacht of het kan de doodsklok zijn als de relatie haar laatste adem heeft uitgeblazen. Een verhouding is een daad van verraad en ook een uiting van verlangen en verlies.
Dat is ook de reden waarom ik ontrouw vanuit diverse standpunten benader. Ik doe mijn best om het standpunt van beide partijen te begrijpen en met beide mee te voelen: wat het vreemdgaan de een aandeed én wat het voor de ander betekende. Ook neem ik andere belanghebbenden bij de relatie in overweging en soms overleg ik met hen: de geliefde, de kinderen, de vrienden. Een verhouding is een verhaal dat door twee (of meer) mensen volkomen anders wordt ervaren. Zo verandert dat ene verhaal in verscheidene verhalen en hebben we een raamwerk nodig waar we al deze zeer verschillende en botsende verhalen in onder kunnen brengen. Óf/ óf-verhalen nodigen niet uit tot begrip of verzoening. Vreemdgaan uitsluitend beschouwen op grond van de puinhoop die het veroorzaakt is niet alleen een versimpeling, maar je hebt er ook bar weinig aan. In de meeste gevallen is een en/en-benadering waarschijnlijk veel geschikter. We hebben een verbindend verhaal dat echte mensen helpt met de verwerking van de ervaring van ontrouw, die vele facetten kent: de motieven, de betekenissen en de consequenties. Er zullen altijd mensen zijn die volhouden dat je bedrog onverdiende waardigheid geeft door zelfs maar te proberen het te begrijpen. Maar dat is nu eenmaal het werk van deze therapeut.
Op een gewone werkdag is mijn eerste cliënt Rupert, een zesendertigjarige man die met zijn echtgenote uit het Verenigd Koninkrijk naar New York is verhuisd. Hij weet dat ze een verhouding met een ander had, maar heeft besloten haar er niet op aan te spreken. ‘Ik moet mijn huwelijk repareren en mijn gezin redden,’ zegt hij. ‘Ik concentreer me op ons. Dat ze voor iemand anders is gevallen begrijp ik, maar wat ik me steeds maar blijf afvragen is of ze weer van mij kan gaan houden.’ Daarna komen Delia en Russell, die op de middelbare school een relatie hadden en heel lang nadat beiden hun eigen gezin hadden gesticht via LinkedIn weer met elkaar in contact zijn gekomen. Delia zegt: ‘We konden ons niet ons hele leven blijven afvragen wat er had kunnen gebeuren.’ Nu weten ze wat het antwoord is, maar dat gaat gepaard met een moreel dilemma. ‘We zijn allebei genoeg in therapie geweest om te weten dat een buitenechtelijke verhouding zelden duurzaam is,’ vertelt Russell me. ‘Maar volgens mij zijn Delia en ik anders. Dit is geen strovuurtje. Dit is een levenslang liefdesverhaal dat werd onderbroken. Moet ik de kans om samen te zijn met de vrouw van mijn leven laten schieten, mijn gevoelens verloochenen om een huwelijk te redden dat toch al nooit geweldig was?’
Farrah en Jude, een lesbisch stel van halverwege de dertig, zijn nu zes jaar samen. Jude probeert te begrijpen waarom Farrah stiekem een verhouding had nadát ze hadden afgesproken dat ze een open relatie zouden hebben. ‘We hadden de afspraak dat we met andere vrouwen naar bed mochten gaan als we het maar aan elkaar vertelden,’ vertelt Jude. ‘Ik dacht dat die openheid ons zou beschermen, maar toch loog ze. Wat kan ik nog meer doen?’ Zelfs een open relatie is geen garantie tegen bedrog.
Tijdens mijn lunchpauze lees ik e-mails. Een ervan is van Barbara, een achtenzestigjarige vrouw uit Minnesota, die onlangs haar man heeft verloren. ‘Als rouwende weduwe vond ik bewijzen dat mijn man een langdurige verhouding heeft gehad. Nu kamp ik met vragen waar ik nooit op had gerekend, zoals of ik het aan mijn dochter moet vertellen. Wat het nog moeilijker maakt, is het feit dat mijn man een zeer gewaardeerd lid van onze gemeenschap was en ik voortdurend word uitgenodigd voor weer een eerbetoon aan hem, waar al mijn vriendinnen heen gaan. Ik zit in zo’n dilemma: enerzijds wil ik zijn erfenis niet bezoedelen, anderzijds kan ik de waarheid wel uitschreeuwen.’ In onze correspondentie bespreken we hoe zo’n ontdekking je kijk op een heel leven kan veranderen. Hoe herstel je zowel een leven als een identiteit na het dubbele verlies van verraad en weduwschap?
Susies bericht is, namens haar moeder, rijk aan gerechtvaardigde woede. ‘Zij was een heilige die tot aan de dood bij mijn vader bleef ondanks zijn langdurige verhouding.’ Ik vraag me af of ze ooit heeft overwogen het op een andere manier te formuleren. Stel dat haar vader oprecht van een andere vrouw hield maar toch bleef en zich opofferde voor zijn gezin?
Adam, een jonge therapeut, stuurde me een bericht via Facebook nadat hij een van mijn trainingssessies had bijgewoond. ‘Ik vond bedriegers altijd schooiers,’ schrijft hij. ‘Ze zouden op z’n minst zoveel respect voor hun wederhelft moeten opbrengen dat ze niet achter hun rug om van alles uithalen. Toch werd ik tijdens die discussie ineens ruw wakker geschud. Het vertrek waarin we ons bevonden was veilig en comfortabel en toch zat ik de hele tijd op mijn stoel te schuiven alsof er hete kolen in het kussen zaten die me wakker maakten en me met mijn neus op de feiten drukten. Het feit dat mijn ouders allebei getrouwd waren toen ze elkaar leerden kennen had ik altijd genegeerd; het was zelfs zo dat mijn vader mijn moeder in therapie had toen zij zich probeerde los te maken van een man die haar mishandelde. Als gevolg van hun verhouding ben ik ge boren. Vierendertig jaar geleden konden mijn ouders dankzij echtbreuk degene vinden met wie ze de rest van hun leven wilden delen.’ Adams zwart-witdenken werd zowel persoonlijk als professioneel aan het wankelen gebracht.
Mijn laatste sessie van de dag is met Lily, een zevenendertigjarige reclameagent die haar ultimatums ongeveer tien jaar heeft opgeschoven en wacht tot haar minnaar gaat scheiden van zijn vrouw. Hij heeft sinds hun verhouding begon nog twee kinderen gekregen en Lily voelt haar vruchtbaarheid met de dag afnemen. ‘Ik heb mijn eicellen vorige maand laten invriezen,’ vertrouwt ze me toe, ‘maar dat vertel ik hem niet, want ik wil zo veel mogelijk pressiemiddelen hebben.’ In de ene na de andere sessie stort ze haar ambivalentie uit, want de ene week is ze ervan overtuigd dat hij haar gewoon aan het lijntje houdt en de volgende week klampt ze zich vast aan elk greintje hoop dat zij echt zijn grote liefde is.
Als ik halverwege mijn avondeten ben, krijg ik een ‘nood’-sms. Jackson is ingestort en wil me onmiddellijk spreken. Zijn vrouw heeft net ontdekt dat er te veel pillen ontbreken uit het potje Viagra en heeft hem de deur gewezen. ‘Om eerlijk te zijn vond ik het verschrikkelijk om tegen haar te liegen, maar ik kon er niet meer tegen dat ik telkens als ik mijn seksuele behoeften met haar probeerde te bespreken walging op haar gezicht zag,’ vertelt hij. Jackson had een kleurrijke fantasie, maar zijn vrouw vond het weerzinwekkend, wat ze hem ook meer dan eens vertelde. Na jaren van afwijzing trok hij er met zijn fantasiepalet op uit. ‘Ik had eerlijk moeten zijn, maar er stond te veel op het spel,’ zegt hij. ‘Mijn seksuele behoeften waren belangrijk, maar niet zo belangrijk dat ik daardoor mijn kinderen niet meer zou kunnen zien bij het ontbijt.’
Terwijl ik de verhalen beluister van al deze mensen, merk ik dat ik gechoqueerd, kritisch, zorgzaam, beschermend, nieuwsgierig, opgewonden en afgeknapt ben, en dat soms allemaal binnen één uur. Ik heb met hen gehuild, ben hoopvol en wanhopig geweest en heb me met alle betrokkenen geïdentificeerd. Omdat ik dagelijks zie welk onheil ontrouw kan aanrichten, zie ik ook dat veel van wat er tegenwoordig over het onderwerp wordt gezegd, ontoereikend is.

[...]