Leesfragment: De geschiedenis van de vrouw in 100 voorwerpen

16 april verschijnt Annabelle Hirsch’ De geschiedenis van de vrouw in 100 voorwerpen (Die Dinge. Eine Geschichte der Frauen in 100 Objekten), vertaald uit het Duits door Ymke van der Staay. Wij publiceren voor! Lees een fragment & reserveer.

Wat zijn de objecten die het zijn van een vrouw definiëren? Welke voorwerpen beschrijven het leven als vrouw door de eeuwen heen? Er zijn talloze manieren om een verhaal over vrouwen te vertellen, Annabelle Hirsch doet het aan de hand van objecten. Wat zijn de objecten die het zijn van de vrouw definiëren, die het leven van vrouwen door de eeuwen heen beschrijven? En wat zeggen ze over haar?

Hirsch neemt honderd alledaagse voorwerpen die getuigen van het verlangen van vrouwen naar vrijheid en rebellie, maar die ook symbool staan voor de mythen en normen waarmee vrouwen zijn kleingehouden. Ze creëert een kosmos van vrouwen en hun spullen: we komen een Amazone-pop tegen, een Lilith-amulet, Venetiaanse steltenschoenen, een hongerstakingsmedaille, de katoenen tas van een tot slaaf gemaakte, de broche van Hannah Arendt en nog veel meer. Samen leveren deze verhalen een fascinerend, ontroerend en amusant boek op.

• Van godinnen, duimschroeven en het korset tot lipstick en de muts van Pussy Riot
• Over markante vrouwen als Hildegard von Bingen, Madame de Pompadour en Coco Chanel
• Met 100 afbeeldingen in zwart-wit en steunkleur
• Voor de lezers van 1001 vrouwen van Els Kloek

• Reny van der Kamp tipte de Engelse vertaling van dit boek eind 2023
• Lees ook de feministische must-reads van Madeleijn van den Nieuwenhuizen
• Lees de inleiding bij Els Kloeks 1001 Vrouwen uit de Nederlandse Geschiedenis

Inleiding

Toen ik een paar jaar geleden het huis van de schrijfster Karen Blixen aan de Deense kust bezocht, besefte ik tot mijn verbazing dat ik niet zozeer gefascineerd was door de plek zelf, haar bureau en de schilderijen van haar hand aan de muren, maar door een ogenschijnlijk onbelangrijk detail: de stapel koperen pannen in een hoekje van haar keuken. Ik probeerde me voor te stellen hoe deze kleine, ranke vrouw ze in haar handen gehouden had, hoe ze zich daarbij had gevoeld, waaraan ze had gedacht. Kon ze überhaupt koken? Waren de pannen van haar, of van de mensen die voor haar werkten? Wat, zo vroeg ik me af, zei dit kookgerei over de schrijfster van Babette’s Feast? Zei het überhaupt iets, over haar, over haar dagelijks leven, over het bestaan als vrouw, als Deense, Europese vrouw van die tijd? Pannen en soortgelijke voorwerpen zijn het tegenovergestelde van monumenten. Ze zijn geen gedenktekens voor een gewonnen veldslag of revolutie, ze verwijzen niet naar verdragen of naar andersoortige verschuivingen die de samenleving onherroepelijk transformeren. Het is zelden mogelijk ze aan een specifieke datum te koppelen, om te zeggen: vanaf die dag veranderde alles. Ze behoren niet tot de zogenaamde grote geschiedenis, maar tot het intieme domein. Het domein dat stil is, en over het hoofd wordt gezien. Het domein dat lang als vrouwelijk werd beschouwd, en daarom als onbelangrijk.

Toen ik net met het onderzoek voor dit boek begon, had ik een interessante ervaring. Ik was bij een etentje en vertelde over mijn destijds nog heel prille voornemen om de geschiedenis van de vrouw te vertellen aan de hand van objecten. Hoe zou ik dat dan doen, vroeg een vrouw nieuwsgierig, wat voor objecten bijvoorbeeld? Ik wilde uitleggen dat het objecten zouden zijn die iets over het dagelijks leven van vrouwen vertellen, over kleine en grote momenten; objecten die verband houden met thema’s die met vrouwen te maken hebben, met het lichaam, seks, liefde, werk, kunst, politiek; objecten die getuigen van de bewegingen die vrouwen op gang brachten, van alle mythes waarin men vrouwen van oudsher probeerde te wringen, die iets vertellen over hoe ze daarmee omgingen, hoe ze zich bevrijdden, vochten, soms luid, soms ingehouden. Voorwerpen die vertellen over hoe ze altijd al manieren vonden, of ten minste zochten, om zichzelf te zijn. Dat sommige voorwerpen natuurlijk naar één specifieke vrouw en haar invloed zouden verwijzen – niet naar alle vrouwen.

Het moest niet de geschiedenis van de ‘honderd coolste vrouwen van het verleden’ worden, maar wel een rariteitenkabinet dat laat zien hoe rijk en veelzijdig, hoe complex en non-lineair hun geschiedenis is. Maar voordat ik dat allemaal had kunnen zeggen, proestte een oudere heer het uit: ‘Vrouwen en objecten? Maar vrouwen zijn objecten!’ Die opmerking is dom, heel grof en niet erg grappig, maar toont wel iets aan: dat de geschiedenis vaak verteld is alsof deze opmerking waar is. Alsof vrouwen inderdaad lange tijd niet invloedrijker en betekenisvoller zijn geweest dan een vaas die ter decoratie in een hoekje werd gezet en soms met iets (een baby) werd gevuld. Zelfs vandaag de dag nog, nu inspirerende vrouwenfiguren en vrouwengeschiedenis uit het moeras van de vergetelheid worden getrokken, klinkt het soms alsof handelende, denkende, vechtende, vertellende vrouwen, die zichzelf en hun plek in de wereld in evenwicht moeten zien te houden, nieuw zijn. Alsof de vrouwen vóór ons, op een paar noemenswaardige uitzonderingen na, hadden liggen slapen of staan toekijken. Alsof hun geschiedenis er grotendeels een is van passieve slachtoffers. Dat is niet waar. Dat is nooit waar geweest. Tenminste niet zoals we het meestal vertellen.

Vrouwen hebben altijd al een bijdrage geleverd. De objecten waarvoor ze vaak werden aangezien en waarmee ze hun domein deelden, zowel het persoonlijke als het publieke, getuigen daarvan: van deze kant van de geschiedenis die te lang over het hoofd is gezien, en is afgedaan als onbelangrijk, triviaal, irrelevant. Deze voorwerpen verwijzen niet naar de roffelende grote geschiedenis, tenminste niet altijd, maar naar details en anekdotes, dingen die pas na geruime tijd, door standvastigheid, betekenis kregen. Ze vertellen op een andere manier over de wereld. Sommige voorwerpen verwijzen naar grotere verbanden, sommige speelden op een specifiek moment een rol, andere spreken meer van een tendens, weer andere van een vrouw die voor mij niet mocht ontbreken. Want de selectie van de honderd voorwerpen is absoluut subjectief. Het is niet de selectie van een historica, maar van een vrouw die aan het einde van de twintigste eeuw is opgegroeid in Frankrijk en Duitsland, en die van vrouwen, hun verhalen en hun voorwerpen houdt. Het is de selectie van een vrouw die een voorliefde heeft voor het onbelangrijke en anekdotische, en die in haar verbeelding dolgraag in het verleden rondstruint. De focus ligt op de geschiedenis van de vrouwen in het Westen, niet uit desinteresse voor de rest van de wereld, maar juist omdat het me oneerlijk leek om me met deze intuïtieve en subjectieve aanpak aan culturen te wagen die mij te vreemd zijn om ze recht te doen.

De geschiedenis van de vrouw in 100 voorwerpen wil de lezer door het verleden leiden alsof het een gang is, waarin ik hier en daar een deur open, iets van een plank haal om een aspect te belichten of een verhaal te vertellen. Het zijn honderd voorwerpen, maar het hadden er net zo goed tweehonderd, driehonderd of duizend kunnen zijn, het was moeilijk om een grens te stellen. De geschiedenis van de vrouw en haar dingen is namelijk ongelofelijk rijk, veel rijker dan je zou denken. Ze is veelzijdig, soms verdrietig en vaak ontstellend grappig. Soms wil je juichen omdat het mooi is om te zien hoe sterk, vindingrijk en sluw vrouwen altijd al zijn geweest, hoe zelfs de verste familieleden dicht bij ons staan, hoezeer hun gedachten, vragen en aspiraties ondanks alle verschillen op de onze lijken. Deze geschiedenis van de vrouw is noch uitputtend noch definitief, en wil dat ook niet zijn. Ze wil vooral het verlangen opwekken om dieper te graven, om dingen van de planken van de geschiedenis te pakken, om naar details, anekdotes en al die zogenaamde bijzaken te zoeken en om prikkelende verbanden te ontdekken met datgene wat ons vaak nog veel te onbekend is: de wereld van de vrouwen van vroeger.

© 2022 Annabelle Hirsch
© 2024 Nederlandse vertaling Ymke van der Staay / Uitgeverij Podium