Best besproken week 14: Jenny Erpenbeck, Paul Lynch, Eva Vriend, Friederike Mayröcker en Rory Stewart

Jenny Erpenbeck, Kairos.

De nieuwe van de winnaar van de Europese Literatuurprijs 2015 (met vertaler Elly Schippers, die nu ook weer de vertaling verzorgde) en de Independent Foreign Fiction Prize 2015, Jenny Erpenbeck, heet Kairos., een boek over een affaire in de laatste jaren van de DDR.

• Marja Pruis is in De Groene Amsterdammer heel enthousiast: ‘Met Katharina had Jenny Erpenbeck, zelf in Oost-Berlijn geboren in 1967, geen fascinerender personage kunnen scheppen. Ze is gevoelig en intelligent, nieuwsgierig en ontvankelijk. De ideale dispositie om een pijnlijke transformatie door te laten maken, zoals die zich in de roman Kairos. keelsnoerend voltrekt. De wurgende leeservaring heeft zeker te maken met de tijd waarin het boek zich afspeelt, de jaren vlak voor en na de val van de Muur.’
• ‘Dat is het andere aspect van deze roman: de liefdesgeschiedenis, door Erpenbeck zeldzaam beklemmend en aangrijpend voor het voetlicht gebracht.’
• ‘Kairos. is een hecht gecomponeerde roman, geschreven in een idiosyncratische stijl, dan weer simpel dan weer lyrisch, soms heel sec en soms bijna poëtisch suggestief, door vertaalster Elly Schippers met kennelijk gevoel en verstand in trefzeker Nederlands proza omgezet. Het bewerkstelligt een sensatie van onmiddellijkheid, nog versterkt doordat typografisch geen onderscheid wordt aangebracht tussen dialoog, gedachtes en beschrijvingen. Binnen een enkele alinea kan het perspectief van Katharina naar dat van Hans verspringen. Het effect is bedwelmend, meeslepend.’
• Gerwin van der Werf in Trouw: ‘Jenny Erpenbeck laat de geschiedenis van de teloorgang van de DDR min of meer parallel lopen met de fases in de liefde van Katharina en Hans, hoewel, nu ja, ook weer niet: nergens wordt de geschiedenis een metafoor voor de liefde, of andersom. Voor zulke sjablonen is Erpenbeck een te goede en te intelligente schrijver.’
• ‘Kairos is een complexe en bijzonder intense roman, geen easy read. De eenvoudige zinnetjes worden afgewisseld met intrigerende, maar soms moeilijk te duiden observaties’
• Eerder besprak Dieuwertje Mertens de roman in Het Parool: &lsqo;De wijze waarop Erpenbeck alles in elkaar laat grijpen en spiegelt is superieur. Maar los van al het stilistische en technische vernuft is Kairos bovenal een hartverscheurende en onvergetelijke liefdesgeschiedenis.’
• Het boek verscheen vorig jaar al in Engelse vertaling. Natasha Walter schreef in The Guardian: ‘Throughout these personal and political journeys, Erpenbeck never reaches for the stock phrase or the known response. While the novel is indeed bleak in its view of love and politics, spending time with Erpenbeck’s rigorous and uncompromising imagination is invigorating all the way to the final page.’

• Lees een fragment uit Kairos.
• Lees een fragment uit Lied van de profeet
• Best besproken vorige week: Robin van den Maagdenbergs Niemand wilde hier zijn. Dieuwertje Mertens las het boek voor Het Parool: ‘Wanneer functioneert iemand niet langer in de maatschappij? Waarom wilde haar oma niet meer leven? Het zijn beklemmende vragen waarop een meerduidig antwoord mogelijk is dat zich ontvouwt tijdens Van den Maagdenbergs residentie. “De grens tussen gek en normaal is dun,” vertelt een hoofdverpleger. Een inzicht dat Van den Maagdenberg knap en invoelend heeft weten over te brengen.’

Paul Lynch, Lied van de profeet

De Booker Prize-winnaar is een utopische roman, waarin Ierland in een kafkaëske nachtmerrie belandt. Tjadine Stheeman en Lidwien Biekmann vertaalden Prophet Song.

• In een interview met Thomas de Veen in NRC zei Lynch: ‘Ik wil geen onheilsprofeet zijn, maar het zou me verbazen als wat in mijn roman gebeurt – het afglijden naar totalitarisme en burgeroorlog – niet in de komende tien of twintig jaar in minstens één westers land gebeurt. Een roman als deze kun je niet werkelijk speculatief noemen, als wat in het boek gebeurt zich op dit moment al voltrekt op een andere plek op de wereld. Sinds ik met dit boek begon is “Oekraïne” gebeurd, is “Gaza” gebeurd. Mijn boek is gesitueerd in het Westen, in Ierland, in een land waar we zoiets niet voor mogelijk houden, maar ik hoop dat tijdens het lezen het besef indaalt dat dat misschien anders zit. En dan maakt dit boek radicale empathie mogelijk.’
• Dirk Jan Arensman is in Het Parool heel positief: ‘Lied van de profeet leest in veel opzichten als tijdloze parabel over tirannie en hoe makkelijk die kan toeslaan. Maar dat deze roman juist nu verschijnt, in tijden van oorlogen, vluchtelingencrises en (dreigende) triomftochten van extreemrechts, geeft hem beslist een extra lading. De donderdag voordat Lynch de Booker Prize ontving, trokken hooligans rellend door Dublin na geruchten dat de dader van een steekpartij bij een school Algerijns zou zijn. Tweede dagen eerder behaalde de PVV zijn verkiezingsmonsterzege.’
• Gerwin van der Werf schreef in januari al over de roman in Trouw: ‘Prophet Song is onthutsend en erg spannend, maar Lynch maakt het de lezer niet gemakkelijk. Er zit weinig lucht in zijn tekst, letterlijk ook: hij schrijft dialogen achter elkaar en zonder aanhalingstekens, waardoor een gedachte soms niet van een uitspraak te onderscheiden is. Het draagt bij aan de unheimische sfeer: pas maar op, gedachten kunnen even gevaarlijk zijn als uitspraken.’

Eva Vriend, Het eiland van Anna. Schokland en de geschiedenis van een thuis

Een nieuw boek in Eva Vriends Zuiderzee- en Flevopolderoeuvre: Het eiland van Anna, waarin Vriend focust op het eiland Schokland, dat ontruimd werd. Maar wie wilde de Schokkers, met ‘hunne kwade hebbelijkheden’, huisvesten?

• Jos Palm schrijft in NRC: ‘Eva Vriend heeft het allemaal invoelend en met lichte toets opgeschreven. Ze betoont zich een ware schatgraver van een ogenschijnlijk verdwenen eilandcultuur en weet een wereld te voorschijn te brengen die voorgoed verloren leek. Haar belangrijkste conclusie: integratie en heimwee naar eigen etniciteit kunnen heel goed samengaan.’
• Zijzelf, in de voorpublicatie in De Groene Amsterdammer: ‘Ik kan er niet omheen. Dit zijn herkenbare vragen. Ze worden vandaag de dag bijna dagelijks gesteld. In de krant, op sociale media en aan talkshowtafels. Voor ‘Schokkers’ hoef je alleen maar “asielzoekers” of, de populistische variant, “gelukszoekers” in te vullen. Waar moeten ze heen? Heeft “opvang in de regio” de voorkeur – de Zuiderzeeplaatsen in het geval van de Schokkers – of is spreiding over het hele land beter? Welke gemeente levert een bijdrage? Wie draait er op voor de kosten? Hoe zit het met de integratie? Zorgen de asielzoekers niet voor te veel overlast? Kunnen onze dochters nog veilig over straat?’

Friederike Mayröcker, alle omhelzingen

Nijhoffprijswinnaar Ton Naaijkens vertaalde poëzie van Friederike Mayröcker, die met grote lof wordt ontvangen.

• Geertjan de Vugt in de Volkskrant: ‘In Oostenrijk behoort Mayröcker tot de allergrootste naoorlogse dichters; groter, of in ieder geval spannender, dan haar man. Maar in Nederland heeft haar werk, dat meer dan tachtig boeken omvat, veel te weinig bekendheid gekregen. Daar kan nu, dankzij een schitterende vertaling van Ton Naaijkens, verandering in komen.’
• ‘Het verdriet is voelbaar, de tranen vloeien rijkelijk, zonder dat het ergens ook maar enigszins sentimenteel dreigt te worden (dat zal haar nooit gebeuren). “met verrukte oogleden in tranenstroom”, schrijft ze bijvoorbeeld, “word ik tegen de wand/ gesmeten de winterzon boort zich in m’n oog wonderen de wonden”.’
• ‘Nee, dit is een intense, door verdriet en roes gedreven bundel.’
• ‘alle omhelzingen is de eerste bundel in de poëziereeks van m10, een reeks waarmee de uitgever vertalingen van volledige bundels wil presenteren. De bedoeling is om dichters die in Nederland niet of nauwelijks worden waargenomen – en die dat wel verdienen – onder de aandacht te brengen. Naast Mayröcker staan vertalingen van onder anderen Etel Adnan en Marcel Beyer op de planning. Dit is een meer dan lovenswaardig initiatief, dat op geen betere manier had kunnen beginnen dan met de grande dame van de Oostenrijkse literatuur. ’

Rory Stewart, Op het scherpst van de snede

Oud-diplomaat en conservatief oud-minister in het Verenigd Koninkrijk Rory Stewart schreef zijn memoires.

• Arjen van der Ziel in Trouw: ‘Op het scherpst van de snede van de Britse voormalige minister en parlementariër Rory Stewart heeft alles in zich om uit te groeien tot een klassieker.
  Dat is deels te danken aan Stewarts achtergrond. De gematigde Conservatief had, toen hij zich in de politiek stortte, al een carrière achter zich. Hij had als diplomaat gewerkt in Indonesië, de Balkan en Irak, had een hulporganisatie opgericht in Afghanistan en was hoogleraar geweest aan Harvard.
  Maar het boek is ook interessant omdat Stewart in het Lagerhuis zat en minister was in een roerige periode, van 2010 tot 2019. Het was de tijd waarin de voor- en tegenstanders van een brexit fel tegenover elkaar kwamen te staan. Het Lagerhuis werd het toneel van een verbeten loopgravengevecht van moties, amendementen en dreigementen om het parlement te verdagen. Uit deze draaikolk kwam de door Stewart verafschuwde Boris Johnson als premier tevoorschijn. Stewart, die zelf tegen brexit was, beschrijft het allemaal met vlotte en soms vileine pen.’
• ‘Met zijn memoires, tjokvol anekdotes, geeft Stewart nu een amusant kijkje achter de schermen van het Britse politieke theater. Maar het is ook een verontrustend boek, omdat het suggereert dat de Britse democratie in staat van verval verkeert. Stewart schaamt zich daarvoor.’
• Mark Lievisse Adriaanse schreef in januari al over het boek in NRC: ‘Stewarts memoires zijn een modern standaardwerk, precies omdat het de politiek onderzoekt als toneel van de menselijke toestand. Zijn boek overstijgt daarmee de particuliere post-politieke therapie van één oud-politicus.’
• ‘Wat volgt is een briljant portret van een politiek tijdperk waarin leugens en ongebreidelde persoonlijke ambities (en vetes) een land in crisis stortten.’
• In De Groene Amsterdammer vertelde Stewart dat hij niettemin optimistisch is. ‘Er moeten drie dingen gebeuren om van het populisme te winnen. Politiek moet niet over havermelk en genderneutrale wc’s gaan, of dat soort abstracte, culturele zaken. Het moet zich juist buigen over dingen die de burger concreet kan zien: hoeveel huizen gaan we bouwen en hoe gaan we met migratie om. Politici moeten de burgers concrete cijfers geven en die cijfers waarmaken. Ik geloof daarom ook in politiek op lokaal niveau; laat mensen beslissingen nemen over de streken en dorpen waarin ze zelf wonen. Ik heb veel vertrouwen in burgerberaden – waarbij mensen zelf zien wat hun beslissingen betekenen.
  Ten tweede moet de politiek met charisma communiceren. Het moet niet braaf en heilig zijn, niet bang zijn om stelling te nemen, en moet dat doen met verve en vooral met humor, zodat de populisten daar geen monopolie op hebben. Ze moeten zeggen: “Ik ben slimmer dan de populisten, ik heb betere plannen dan die populisten en ik ben grappiger dan die populisten en” – mijn derde punt – “ik heb een duidelijker moreel kader dan de populisten.” Want het morele kader moet transparant zijn; politici moeten tegen kiezers zeggen waar ze grenzen trekken, wat ze toelaatbaar achten en wat niet. Ik twijfel er niet aan dat de burger daarnaar snakt.’