Recensie: Ontbreken van continuïteit is de enige stabiele factor

Op 1 januari 2009 was het dan zover. De uitkeringsinstantie UWV en het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) werden samengevoegd binnen één organisatie: het UWV Werkbedrijf. Met de fusie, die tot doel heeft om meer werklozen naar een baan te begeleiden, is de haast traditionele scheiding tussen arbeidsmarktbegeleiding en uitkering definitief opgeheven. Het is verleidelijk om de samensmelting van het UWV en het CWI te bezien als vanzelfsprekend, als het rationele resultaat van voortschrijdend inzicht. Heeft het adagium 'werk boven inkomen' immers niet eindelijk een gezicht gekregen?  In Het hervormingsmoeras van de verzorgingsstaat wordt een dergelijke veronderstelling direct verwezen naar de prullenbak, zegt hugo van der wedden.

Paul de Beer, Nicolette van Gestel en Marc van der Meer nemen de lezer mee terug naar het begin van de jaren tachtig, toen het stelsel van sociale voorzieningen onder druk van de crisis voor het eerst ter discussie kwam te staan. Wat volgde was een reeks van reorganisaties, een haast continue vernieuwingsgolf die eerder chaotisch dan rationeel verliep. Knopen werden niet doorgehakt, nieuwe ideeën slechts doorgevoerd in zeer afgezwakte vorm. Iedere stelselherziening, hoe radicaal ook, bleek zodoende een onsamenhangend consensusproduct, een visieloos experiment waarvan afscheid werd genomen voordat duidelijk werd of het überhaupt iets opleverde.

In de jaren tachtig waren de vakbonden en de werkgeversorganisaties nog grotendeels verantwoordelijk voor de uitvoering. Eind jaren negentig, toen onder het Paarse kabinet aan de markt een haast sacrale werking werd toegeschreven, zocht men de oplossing in privatisering. Nu, nog geen tien jaar later, is het geheel dus onder staatshoede komen te vallen. De balans die opgemaakt wordt stemt uiteindelijk treurig. Vele organisaties en wetten die in de periode na 1980 het licht zagen zijn onder de vernieuwingsdrang al weer naar het graf gedragen, maar van een rechtlijnige ontwikkeling is alles behalve sprake. De enige stabiele factor in het beleid van de afgelopen dertig jaar is het ontbreken van continuïteit. De meest pijnlijke conclusie: men is er nog altijd niet in geslaagd werklozen en voormalig arbeidsongeschikten terug naar de arbeidsmarkt te dirigeren.

Het hervormingsmoeras van de verzorgingsstaat past in de trend waarin het onvermogen van bestuurders publiekelijk aan de kaak wordt gesteld. Hen wordt door de auteurs met name een gebrek aan reflectie en realiteitszin verweten. Van het verleden wordt niet geleerd, uit de dagelijkse praktijk worden geen lessen getrokken. Het boek is daarmee een must voor iedere politicus die zint op een nieuwe stelselherziening. Naast een uiterst kritische analyse biedt Het hervormingsmoeras een toegankelijke geschiedenis van de sociale zekerheid en wordt het modieuze concept 'padafhankelijkheid' - beslissingen uit het verleden zouden een sterke invloed hebben op de keuzes voor de toekomst - van verfrissende kritiek voorzien. Alleen al om dat laatste hoop ik dat het door universiteiten wordt opgenomen in de verplichte lesstof.

Hugo van der Wedden is socioloog.