Recensie: Huil of ik schiet

Onze samenleving gaat aan sentimentaliteit ten onder. Dat zegt Theodore Dalrymple in zijn nieuwste boek, Door en door verwend. Kritiek op de sentimentele samenleving. Daarin gaat hij als moraalfilosoof terug naar de wortels van dat grote kwaad, namelijk het idee dat ‘gevoel’ belangrijker is dan gezond verstand. In een even venijnig als erudiet betoog onderbouwt Dalrymple zijn stelling. Volgens hem begint de ellende aan het eind van de achttiende eeuw met Jean-Jacques Rousseau, die meende dat de mens goed en onschuldig wordt geboren, maar door de maatschappij slecht wordt gemaakt. Door fabian takx.

De koning is slachtoffer

Dalrymple (pseudoniem voor Anthony M. Daniels) heeft bestsellers op zijn naam als Leven aan de onderkant en Beschaving of wat er van over is. Ze behandelen een terugkerend thema: we leven in een verziekte samenleving waarin politici, opvoeders en anderen die het beter zouden moeten weten hun oren laten hangen naar de wensen van het onverantwoordelijke, kwaadaardige gepeupel. Dalrymple spreekt uit ervaring, want hij was tot 2005 gevangenis- en ziekenhuisarts in de arme wijken van Birmingham en werkte jarenlang als arts in ontwikkelingslanden.

Maar dit specifieke verziekte deel begint het dus bij Rousseau. Door oorzaken die Dalrymple gemakshalve overslaat, duurde het nog tot de jaren zestig van de vorige eeuw voor het ‘gedachtegoed’ van filosofen als Rousseau aansloeg in het onderwijs- en opvoedingssysteem. Maar toen was de beer ook echt los, want docenten vonden het niet meer nodig kinderen iets te leren en ouders voedden hun kinderen niet meer op. Zonder historisch of moreel besef denken die dat zij net zo belangrijk zijn als iedereen en als ze niet als een vorst behandeld worden, ontsteken ze in grote woede, constateert Dalrymple.

In het verlengde daarvan steekt het slachtofferschap de kop op, want niet aan alle wensen van iedere zelfbenoemde koning of prinses kan worden voldaan. En ook een moordenaar wordt goed geboren, alleen, door zijn omgeving of zijn opvoeding komt hij op het slechte pad. Op die manier voelt niemand zich meer verantwoordelijk voor zijn daden, stelt Dalrymple, die zo excessen als het toenemende geweld binnen het huwelijk, kindermishandeling en zelfs misbruik, verklaart.­­ Je mag je verlangens en agressie niet onderdrukken, want die zijn alleen maar natuurlijk en goed. Dalrymple citeert een man die net zijn vriendin had vermoord en tegen hem zei: ‘Ik moest haar wel vermoorden, dokter, ik weet niet wat ik anders zou hebben gedaan.’

Veertig miljoen teddyberen vs. ongevoeligheid

Maar wat heeft sentimentaliteit daarmee te maken? In een maatschappij waarin de rede in ongenade is gevallen ontstaat een ‘cultus van het gevoel’, volgens Dalrymple. Iedereen moet publiekelijk laten zien dat hij een gevoelig mens is. De media spelen daar maar al te graag op in. Toen Prinses Diana stierf in een auto-ongeluk verlangde de Britse natie van koningin Elisabeth dat ze publiekelijk een traantje liet, en toen ze dat naliet was het einde van de monarchie nabij. ‘Veertig miljoen teddyberen vergissen zich niet,’ schrijft Dalrymple.

En toen kleuter Madeleine McCann in Portugal verdween, werd de verdenking geuit dat de ouders er achter zouden zitten omdat ze te weinig emotie toonden. Zelfbeheersing is geen deugd meer, constateert Dalrymple, je moet je verdriet uitdragen. Als je je emoties niet publiekelijk laat zien, is dat niet alleen slecht voor je mentale spijsvertering, maar ook een vorm van verraad, vertolkt Dalrymple de vox populi.

‘Wanneer je je emoties verbergt pleeg je verraad jegens anderen omdat je daarmee aangeeft dat je ze niet vertrouwt, dat je onvoldoende vertrouwen hebt in hun vermogen tot mededogen. Het verbergen van je gevoelens is achterbaks, stiekem, opoprecht en schuldig, terwijl een goed mens niets te verbergen heeft en in volstrekte openheid leeft.’

En door de voortdurende ‘inflatie’ van het sentiment zie je steeds meer onoprecht en verongelijkt gesnotter om je heen.

Als je dit boek hebt gelezen, zie je het veelkoppige monster van Dalrymples sentimentaliteit overal. In een krantenbericht lees ik dat een vrouw die wegens openbare dronkenschap was gearresteerd, een kop koffie over een agent had gegooid en hem ‘kankerlijer’ had genoemd. Toen die haar daarna op de grond drukte, zou ze zulke schade aan haar rug hebben opgelopen dat ze niet meer kon werken. En dan zijn er de Stille Tochten, de eindeloos uitgemolken wereldrampen en moribundi die gretig uitweiden over hun aanstaande dood.

Dalrymple geldt inmiddels als neo-conservatieve autoriteit in tal van maatschappelijke kwesties. Over DSK had hij ook meteen zijn mening paraat: een publieke lynchpartij terwijl de arme man niet eens schuldig was bevonden. Hij is de typische arts: hij heeft altijd gelijk en overal verstand van. Maar door zijn eruditie, magistrale stijl en heerlijke gevoel voor humor vergeef je het hem graag.

Fabian Takx is freelance journalist en auteur.