Leesfragment: Ik ben vrij

Vanaf vandaag in onze boekhandels: het tweede boek van Lale Gül, Ik ben vrij! Lees een fragment & koop dat boek.

In februari 2021 werd Nederland overdonderd door Ik ga leven, de openhartige, ontroerende en vlijmscherpe debuutroman van Lale Gül, waarin ze haar persoonlijke strijd tegen de verstikkende tradities en verwachtingen binnen haar streng religieuze gemeenschap beschreef. Lale verlangde naar vrijheid, en die zou ze krijgen.
In Ik ben vrij blikt Lale terug op de eerste jaren van haar nieuwe leven. Dat heeft haar succes gebracht, prijzen, steun, nieuwe ontmoetingen en vriendschappen, en vooral vrijheid. Maar aan de andere kant is ze bedreigd en wordt ze uitgekotst door haar familie, vrienden van vroeger, de moslimgemeenschap en zelfs haar zusje, dat nog wél gelovig is en met volle overtuiging een hoofddoek draagt.

Ik ben vrij is een aangrijpend relaas en een diepgravende reflectie op de kracht van individuele vrijheid, de prijs van authenticiteit en de moed om tegen de stroom in te zwemmen. Lale beschrijft met haar geheel eigen pen, die honderdduizenden lezers al wist te ontroeren, op goudeerlijke wijze haar nieuwe leven. Ze neemt ons mee in haar bestaan van succesvol schrijver en tegelijk afvallige. Ze bezoekt lezingen, vrienden, schoonouders, schrijvers en haar therapeut, maar niet langer haar familie. Voor haar vrijheid heeft ze een hoge prijs betaald. Was die het waard?

Lale Gül (1997) is schrijver en columnist. Tot haar zeventiende ging ze in het weekend naar een Koranschool van de stichting Milli Görüs, daarna studeerde ze Nederlands aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar debuutroman Ik ga leven werd een internationale bestseller en won diverse prijzen, waaronder de NS Publieksprijs in 2021.

• Lees Marieke van Ekerens interview met Lale Gül
• Lees Floris Cohens bespreking van Ik ga leven

Mandarijnen

Het is zo ontiegelijk spannend.
Ik heb zelden in mijn leven in zo’n enorme, zenuwslopende spanning gezeten, zonder dat ik weet of het positieve of negatieve spanning is. Ik kan niet bepalen of het iets is waar ik nou enorm naar uitkijk en trots op moet zijn, of iets wat voorgoed mijn leven zal veranderen en waar ik ontzettende spijt van ga krijgen.
Ik weet ook niet wat de gevolgen zullen zijn of wat voor reacties er komen, ik kan het totaal niet inschatten. Ik weet wel dat iedereen boos zal worden natuurlijk, vooral mijn ouders, maar ik weet niet hóe boos. Tegelijkertijd vraag ik me af of ze het ooit gaan lezen of erover zullen horen. We zitten midden in een lockdown, de boekwinkels zijn gesloten, mijn ouders lezen sowieso nooit boeken of kranten, komen nooit in boekwinkels en spreken erg gebrekkig Nederlands, bijna niet eigenlijk. Ze zullen nooit kunnen weten wat ik precies geschreven heb.
Bovendien heb ik alle namen veranderd en staat er duidelijk op het boek dat het een roman is, dus ik kan altijd nog zeggen dat ik het allemaal verzonnen heb. De rest van de familie leest ook nooit boeken, dus wie weet blijft het mijn kleine geheimpje.
Als het goed is ligt het morgen in de winkel en het is al een paar dagen online te reserveren, dat boek van mij. Ik heb er niemand over verteld. Alleen mijn studiegenoten weten het, omdat iemand van mijn studie toevallig stage loopt bij mijn uitgeverij en me in de aanbiedingsfolder zag staan. Ze reageerde verrast: ‘Huh, heb jij een boek geschreven?! Dat heb je niet verteld tijdens college!’
Ik voelde me betrapt. Ik vond het ook niet leuk dat er nu wél iemand in mijn omgeving van wist. Ik zat daar gewoon niet op te wachten. Misschien zouden ze het lezen en vervolgens heel anders naar me kijken, maar dat wilde ik helemaal niet.
Ik wilde gewoon niemand er iets over vertellen. Ik was bang voor lastige vragen. En ik dacht dat het leuk zou zijn om het pas te vertellen als het écht in de winkels lag. Wat dat betreft ben ik zo bijgelovig als de pest; op de een of andere manier heb ik het idee dat dingen altijd misschien onverwachts niet doorgaan, en dat ik dan het risico neem anderen en mezelf voor niets te enthousiasmeren. Kent u dat gevoel?
Ik had dat ook met mijn rijexamen; niemand wist ervan, tot ik geslaagd was en mijn rijbewijs in handen had. Anders ben ik bang dat ik mensen teleurstel. Zo ook met het schrijven van Ik ga leven; ik moest eerst een fysiek boek in handen hebben, het echt in een boekhandel zien liggen en zelf de pagina’s, de letters en zinnen checken om te geloven dat het echt was.
Ineens gaat de bel van de voordeur, ik schrik wakker uit mijn dagdroom.
‘Ik ga wel,’ zegt Vader. Er staat een zwarte meneer in een feloranje outfit in de deuropening, met een enorme doos in zijn handen, die hij overhandigt aan Vader. Die kan hem bijna niet tillen en doet een stap naar achter om zijn evenwicht te herstellen. Hij is laatst geopereerd aan zijn galblaas, dus hij kan sowieso niet veel meer tillen. Ondertussen zit ik op de bank een mandarijn te pellen voor Defne, mijn zusje.
‘Wat is dit nou weer, ik heb toch niets besteld?’ hoor ik hem zeggen.
‘Zware doos ook.’ Hij zet de mysterieuze doos op de salontafel, loopt naar de keuken, neemt een mes uit de la en snijdt de doos open.
‘L. Gül staat erop, huh,’ hoor ik hem zeggen.
Ik ben verward. Voor mij?
‘Huh, wat zijn dit? O... boeken?’ zegt hij beduusd.
Mijn hart slaat een paar slagen over en mijn adem stokt.
Shit! denk ik. Shit! Shit! Shit!
Ik heb de uitgeverij natuurlijk niet gezegd dat ik geen exemplaren wil ontvangen! Fuck!
Ik wist niet dat ik zo’n doos thuis zou krijgen. O nee hè, dit kan ik er echt niet bij hebben nu. Dit komt zo rauw op mijn dak vallen. Niet nu. Ik ben hier mentaal nog niet klaar voor. Niet zó snel. Vandaag is niet de dag voor mijn coming-out als schrijver.

Het gaat ook al maanden niet goed tussen mij en mijn ouders, we praten amper meer tegen elkaar thuis nadat ik had besloten mijn hoofddoek af te doen, die ik tot mijn tweeëntwintigste had gedragen.
Moeder is er nog altijd kapot van. Tijdens het avondeten schept ze voor iedereen eten op, behalve voor mij. Als ik haar vraag of ze een broek voor me wil inkorten en innemen – ze is heel goed in kledingreparatie – negeert ze me. Als ik haar vraag hoe laat het is, zegt ze niets terug. Als ik haar vraag of ze iets nodig heeft van de supermarkt, snauwt ze dat ik maar een eervolle en gesluierde dochter voor haar moet kopen, als ze die hebben.
En zo leef ik al tijden met een passief-agressieve moeder.
Bij Vader en mijn broertje Halil bemerk ik niet zó veel agressie; ze moeten er af en toe aan wennen dat ik buiten met mijn haren los loop, dus doe ik het vaak maar in een staart of knotje als ze erbij zijn. En dat de buren ons scheef aankijken, of familieleden raar naar me kijken of een stomme opmerking maken, vinden ze reuzeongemakkelijk; dan weten ze zich geen houding te geven. Maar ik heb verder niet het idee dat ze er zo héél erg mee zitten en dat het hen belemmert in hun dagelijks functioneren, wat bij Moeder ongetwijfeld wel het geval is. Ze schaamt zich diep. Voor de gemeenschap, maar ook voor God.
Het zijn vooral Moeder, haar broers en mijn opa en oma in Turkije die doen alsof dit het einde van de wereld is. Maar goed, ze wennen er maar aan, die hoofddoek gaat niet meer op.
Een tante zei laatst dat een familielid van haar met mij wilde trouwen, omdat hij me mooi vond op een foto die ze liet zien. Wel stelde hij de voorwaarde dat ik mijn hoofddoek weer zou dragen, anders hoefde hij me niet. Ik weet niet of dit verhaal echt is of een poging van haar en Moeder om mij zover te krijgen me weer te sluieren. Het zou me niets verbazen als zij met hun kleine hersentjes denken dat dit werkt bij mij.
‘Ik zou er maar niet te lang mee wachten om je hoofddoek weer op te doen, want zo loop je veel goede mannen mis, die willen écht geen vrouw zonder hoofddoek huwen!’ zei Tante met alle zekerheid van de wereld.
‘O, Tante, zeg dat niet, ik krijg nu al knikkende knieën van het idee dat ik straks niet aan de man kom,’ zei ik sarcastisch, maar ze reageerde bloedserieus. ‘Tja, je kan altijd nog terugkeren naar Allah. Dan zal Hij je ook belonen met een rechtschapen man. Het is niet te laat om berouw te tonen.’
Ik rolde zo hard met mijn ogen dat ik bijna mijn brein zag. Op dat soort momenten wilde ik mijn hoofd tegen de muur slaan.
Maar goed, het is nu al te laat om te ontkennen dat die boeken in de doos míjn boeken zijn. Geen paniek, denk ik. Adem in, adem uit. Diep inademen, kalm overkomen, als ze ruiken dat je stress hebt, geef je jezelf weg. Wees slim, kom nonchalant over, dan geloven ze je sneller. Dit is basispsychologie, mensen ruiken angst.
Vader pakt een boek uit de doos. Als hij het omdraait, ziet hij de voorkant van de kaft met een heel grote foto van mijn gezicht, en mijn naam erop, in koeienletters.
‘Lale Gül, Iek ga leef èn,’ zegt hij. ‘Jouw foto staat erop, wat is dit?’
Ik krimp nog net niet in elkaar van radeloosheid, maar ik doe mijn best het te verbergen. Ik moet snel zijn. Ik kan dit. Ik kán mezelf hieruit redden, voor vandaag.
‘O, dat is voor school,’ zeg ik, zo ongeïnteresseerd als ik kan. Ik ga gewoon door met het zo rustig mogelijk pellen van de mandarijnen voor me, op mijn bord, en geef de gepelde aan Defne. Ik verroer me verder niet.
De laatste jaren hebben van mij een leugenmachine gemaakt, dus ik red me er altijd wel uit.
‘Dat is mijn scriptie, voor mijn studie, ik heb het zo laten drukken, die zouden vandaag aankomen inderdaad, van de Printerette hier om de hoek, helemaal vergeten,’ zeg ik nonchalant, alsof hij zojuist vroeg waarom ik twee zakken mandarijnen heb gekocht in plaats van drie.
‘Ik heb dat nodig om af te studeren, weet je wel,’ zeg ik, terwijl ik nu weer op mijn telefoonscherm kijk. Zo hoef ik hem niet aan te kijken en komt het normaal over, want we kijken elkaar sowieso nooit veel aan in gesprekken.
‘Ik vond het leuk om mijn eigen foto erop te plaatsen, dan weten de docenten van wie het is,’ zeg ik maar. Ja, dit klinkt voor u misschien debiel, maar mijn ouders weten helemaal niets van studies, universiteiten en scripties, dus dit slikken ze als zoete koek.
Ik heb zelfs een keer een brief van de VU aan mijn vader geschreven, om hem wijs te maken dat we een verplichte reis zouden maken naar het buitenland, zodat ik met mijn vriendje op vakantie kon gaan.

[…]

© 2024 Lale Gül