In gesprek met Mariken Wessels over Miss Cox

Voor degenen die haar solotentoonstelling hebben gemist is er het kunstboek Miss Cox. In Miss Cox komt het tentoongestelde én het voorbereidende werk samen in een visueel overzicht. Het vertelt het verhaal van Miss Cox, een corpulente vrouw die zich in de negentiende eeuw liet vastleggen door de beroemde fotograaf Eadweard Muybridge (1830-1904).

Een week lang was Wessels’ werk te zien in de etalage van Athenaeum Boekhandel op het Spui. Naar aanleiding hiervan interviewt collega Marieke van Ekeren haar in haar atelier in de Amsterdamse buurt de Weteringsschans.

Alle keramieken beelden in Miss Cox vinden hun oorsprong in één fotogravure, kan je wat vertellen over het ontstaan van je project?

Het werkt altijd zo bij mij dat een paar dingen samen komen waarvan ik op voorhand geen weet heb. Ik had al een boekje met grote vrouwen in het bezit en de beelden erin intrigeerden me zo dat ik de lichamen wilde gaan vormgeven met klei. Met dit in gedachten vroeg ik een werktraject aan bij het Europees Keramisch Werkcentrum (EKWC) in Oisterwijk.

Niet lang hierna bezocht ik met mijn partner een veiling en zagen we een werk van Eadweard Muybridge voorbijkomen, plaat 268 - Arising from the Ground. Die plaat vond ik zo fascinerend. Ik ken zijn werk goed, veel van zijn foto’s gaan over het vastleggen van snelheid en beweging. Vandaar dat hij foto’s in sequenties maakte. De zwaarte en traagheid die in deze fotogravure te zien zijn, zijn zo tegenstrijdig met de souplesse en snelheid die ik van zijn werk ken.

Het bekendste werk van Muybridge is zijn fotosequentie van een galopperend paard. Met die sequentie kwam men te weten dat het in galop met alle benen van de grond komt. Muybridge wordt daarom vooral als wetenschappelijk fotograaf herinnerd. Beschouw jij hem als wetenschapper?

Hij had zeker een wetenschappelijke benadering maar maakte genoeg uitzonderingen daarop als hij dat nodig vond. Een wetenschapper zou het zo laten zoals hij het heeft geschoten, maar Muybridge maakte zijn eigen verhaal van die sequenties. Hij haalde er beelden uit die hij niet vond passen. Er zit wel een zekere wetenschappelijkheid in zijn werk, maar een andere fascinatie treedt ook duidelijk op de voorgrond. Er is bijvoorbeeld een reeks waarin een moeder een kind slaat of een reeks waarin een gehandicapt kind loopt of opstaat. Ik betwijfel of al de sequenties vanuit een wetenschappelijk doel gemaakt zijn. Ik vind het intrigerend dat hij de mens an sich observeerde en daarmee een verhaaltje vertelde.

De fotogravure Arising from the Ground had ik daarvoor nooit gezien. Ik vond het heel fascinerend en was benieuwd hoe het tot stand was gekomen.

Jij bent onderzoek gaan doen naar de vrouw op de plaat.

Ik heb uitgezocht of er meer bekend is over haar maar er is erg weinig bekend. Alleen dat ze Miss Cox heette, dat ze waarschijnlijk in haar twintiger jaren was en in Philadelphia woonde. Verder weet ik niet zoveel. Het fascineerde mij dat zij was gevraagd om naar de studio van Muybridge te komen in die tijd. Hoe deed je dat destijds? Er was geen auto, dus met paard en wagen of…?

Je vraagt je af of zij zich überhaupt kon voortbewegen met haar lichaam?

Ja, en hoe deze ontmoeting tot stand is gekomen. Het is ook wel een aparte man die Muybridge. Hij heeft bijvoorbeeld de minnaar van zijn vrouw vermoord en is daar nadien redelijk goed mee weggekomen.

Het is niet echt een persoon bij wie je je veilig voelt en naakt gaat poseren.

Dat is wat ik dacht toen ik steeds meer over hem las. En wie is zij dan en waarom heeft zij dit gedaan en hoe heeft ze zich gevoeld. Ze geeft zich helemaal, helemaal bloot, heel kwetsbaar. Het liet me niet los.

Het voelde als een mooie samenkomst om deze fotogravure als inspiratiebron te gebruiken in mijn project bij het EKWC. Omdat het project ook over beweging gaat wilde ik daarna de handelingen en bewegingen onder water gaan fotograferen. Omdat ik benieuwd was hoe een zwaarlijvig lichaam zich onder water zou gaan gedragen. Dus het kwam eigenlijk allemaal bij elkaar.

Je bent op zoek gegaan naar modellen die voor jou wilden poseren. Het lijkt me als dikke vrouw in deze tijd nog steeds niet makkelijk om naakt te poseren. Hoe ging dat?

Dat is ook zo. Ik heb vrouwen gevraagd die minder zwaar zijn dan Miss Cox. Miss Cox was ziekelijk. Ik heb na research met veel vrouwen contact gehad. Ik ben begonnen met een model dat eerst op atelierbezoek kwam, nog voordat ik wilde gaan fotograferen. Ik heb haar mijn intenties duidelijk gemaakt en zij kon zien hoe ik werkte. Daarbij was het uiteindelijk helemaal niet zo bloot. Dat komt doordat een dik lichaam eigenlijk vrij veel verhult. En zo had ik het ook in mijn hoofd. Het gaat mij niet zo zeer over naakt, het gaat over vorm en glooiingen en het landschappelijke van het lichaam.

Je bent dus niet bezig met de emancipatie van naaktheid, of van de dikke vrouw?

Ik heb altijd tegen de modellen gezegd dat het niet over het individu gaat. Ik gebruik bijna geen foto’s waarop het gezicht te zien is want daar ben ik niet naar op zoek.

Je abstraheert de lichamen. Op de foto’s onder water is hier en daar wel een hoofd of gezicht te zien.

Op enkele foto’s onder water zie je wel hoofden, maar die zijn zodanig vervormd door het water dat ik dat niet meetel. Het ging er mij bij het onder water fotograferen voornamelijk om wat voor vormen het lichaam aanneemt door de lichtheid van het water. En daarbij namen de hoofden ook bijzondere vormen aan, waardoor ik ze in beeld heb gelaten.

Waarom heb je voor de sculpturen klei gebruikt?

Ik wist direct dat ik ze van klei wilde maken, omdat ik klei zo aards vind en zwaar en ik weet geen ander materiaal dat ik erbij vind passen. Brons was te koud. Klei vind ik het meest aardse, het meest menselijke materiaal. Het vormgeven van dit materiaal voelt goed. Je hebt het gevoel alsof je een lichaam maakt. Anders had ik in hout of marmer moeten hakken en dat klopt niet bij het vormen van een lichaam.

De keuze voor klei heeft dus ook met het maakproces te maken en niet alleen met het resultaat.

De zwaarte vóélen heeft er ook mee te maken. Het is allemaal heel fysiek, zwaar. Dit klopte allemaal bij de beelden die ik wilde maken.

In je boek zie je enerzijds liggende kolossen van sculpturen en anderzijds foto’s van zwevende lichamen in water. Ik interpreteerde dit samenspel als een bevrijding van zware vrouwen in het algemeen en de bevrijding van Miss Cox in het bijzonder. Omdat Miss Cox de kern van je project vormt.

Ik wilde de zwaarte en de logheid inderdaad in de sculpturen benadrukken, de lichtheid in de onderwaterfoto’s en de vervormingen die daarvan gevolg waren. De huid wordt heel sierlijk onder water en gaat bewegen. Alles wat een last is boven water krijgt onder water een gracieuze en sierlijke verschijningsvorm. Ook treedt er vervreemding op door de waterkrachten op de huid. Het wordt heel dierlijk, wat ik heel mooi vind. De huid krijgt een heel eigen beweging. Het is heel schoon. Ik was zeker op zoek naar die tegenstelling. Ik vind het mooi dat jij dat koppelt aan Miss Cox, want zij is uiteindelijk wel het middelpunt.

Als kunsthistoricus denk ik gauw in emancipatoire termen als ik jouw werk zou moeten karakteriseren, omdat het in het geval van Miss Cox gaat over een vrouw die vrij anoniem is gebleven en aan wie jij vervolgens een boek wijdt en in beelden ‘bevrijdt’.

Mijn werk zal nooit vrouwonvriendelijk zijn, dat zeker nooit, maar ik ben niet op die manier geëngageerd als kunstenaar. Mijn werk is veel autonomer bedoeld, qua vorm en verschijningsvorm. Het gaat meer over associaties met dierlijkheid en landschappelijkheid.

Normaal gesproken staat jouw werk in galeries en musea. Nu staat het in een etalage en is het zichtbaar voor elke persoon die maar langskomt.

Dat dacht ik ook toen ik het inrichtte en dat vind ik het heel leuk. Zo’n etalage bereikt natuurlijk een totaal ander publiek. Publiek dat misschien niet naar galeries en musea gaat.

Afgelopen week stond ik buiten te kijken naar jouw etalage. Precies op dat moment liep er een man langs, hij huiverde bij het aangezicht van een van je foto’s en liep verder. Je werk wekt kennelijk nogal wat emoties op.

Ik vind het niet shockerend, helemaal niet, maar er zijn zoveel verschillende mensen.

Niet alle kunstenaars maken boeken bij hun werk. Waarom kies jij ervoor om dat wel te doen?

Het is een medium dat ik graag bij mijn projecten betrek. Soms is het boek het belangrijkste onderdeel van een project en soms is het een van de onderdelen. Ik hou heel erg van boeken, van allerlei soorten boeken. Het bestaat voort en je kan het op een intieme manier bekijken. Anders dan in een museum. Een boek neem je mee naar een eigen plek en je bekijkt het nog eens. Je kan het vanuit een totaal eigen gekozen setting bekijken.

Mijn projecten zijn vaak compleet als ik er een boek bij heb. In Miss Cox komt bijvoorbeeld alles samen, de foto’s, de lichtbakken, de sculpturen, het onderzoek. Het gehele project bestaat uit grote beelden, grote installaties, grote sculpturen en film. En dan is zo’n boek heel intiem. Het is precies zoals het moet zijn.

Wat is het verschil tussen je vorige boeken en Miss Cox?

Mijn vorige boek Taking Off heb ik zelf gemaakt en ook grotendeels zelf vormgegeven. Ik werk altijd met InDesign. Daarmee maak ik mijn boeken op. Uiteindelijk ga ik met een dummy naar de uitgever en groot gedeelte van mijn opmaak blijft in stand. De omslag maak ik wel samen met de uitgever. Het maken van zo’n boek hoort bij mijn hele werkproces.

Miss Cox is totaal anders dan mijn vorige boeken. Hans Gremmen van uitgeverij Fw:Books heeft het vormgegeven. Ik vond het mooi als een ander zijn kijk erop zou geven. Het is de eerste keer dat ik op die manier werk, ik neem normaal gesproken altijd een zelfgemaakte dummy mee. Voor Taking Off heeft de oprichter en vormgever van Art Paper Editions, Jurgen Maelfeyt, de omslag gemaakt, maar de inhoud bleef bijna geheel zoals ik het had aangeleverd. In het boek Miss Cox wordt het gehele project samen gebracht. Mijn andere boeken zijn meer als artist’s books te beschouwen.

Wessels’ solotentoonstelling in The Ravestijn Gallery Amsterdam Nude – Arising from the Ground is afgelopen maar kan online bekeken worden middels een 3D-tour. Zie hiervoor de site van The Ravestijn Gallery. De tentoonstelling Human After All in het Keramiekmuseum Princessehof loopt tot 5 september 2021. En de website van Wessels is ook te bezoeken.

Het boek Miss Cox is verkrijgbaar bij Athenaeum Boekhandel.