Terughoudendheid: over de vertaling van Nana Ekvtimisjvili’s Het perenveld, door Mario Molegraaf

Je mag het woord niet meer gebruiken, geloof ik, laat staan het verkleinwoord. Mongool, mongooltje. Voor mij zijn het eerder erenamen, en probeert iemand die met plechtig gedempte stem begint over het downsyndroom de waarheid te verdoezelen. Net als het woord lijken ook de bijbehorende mensen verdwenen. Ooit in Amsterdam, Den Haag of een andere grote stad een mongooltje gezien? Ik weet plaatsen, diep in Noord-Brabant, waar nog wel mongooltjes rondlopen, in zoals ik het tenminste zie al hun opbeurende glorie. Ze zijn, al heten ze in dit geval debielen, ook de helden van Het perenveld, de roman die ik mocht vertalen van Nana Ekvtimisjvili. Helden is niets te veel gezegd, maar het zijn helden in een internaat dat niemand interesseert, in een buurt die niemand boeit, in Georgië, een land waar niemand op let, en ook nog eens in een tijd, na het afbrokkelen van de Sovjet-Unie, waarin niemand zich thuis voelt.

De oorspronkelijke titel van het boek luidt – ja, daar vraag je me iets, ik zie twee woorden in sierlijke maar voor mij onleesbare letters. Woorden in het Georgisch, uit te spreken als Mschlebis Mindori. Ik vertaalde de roman niet naar de Georgische versie, maar naar de Duitse, Das Birnenfeld geheten. Voor je denkt maar-dat-kan-toch-niet: het móést in dit geval. Want: ‘Die Autorin hat ihren Tekst auf der Grundlage der deutschen Übersetzung überarbeitet und revidiert.ʼ Een revisie die je aan deze Autorin kunt toevertrouwen, ze beheerst het Duits uitstekend en is met een Duitse man getrouwd.

Een boek vol mongooltjes, dat kan eigenlijk ook niet. Hoe kijk je in hun hoofd? De schrijfster kijkt eenvoudig níét in hun hoofd, maar laat de buitenkant met duizend details spreken. Hoofdpersoon Lela kan nauwelijks een introductie krijgen. ‘Lela kann sich nicht mehr daran erinnern, wann oder wie ihr Leben im Internat begonnen hat. Wo ist sie zur Welt gekommen? Wer war ihre Mutter? Von wem wurde sie verlassen?ʼ, lezen we in het Duits. Ik maakte daarvan: ‘Lela kan zich niet meer herinneren wanneer of hoe haar leven in het internaat is begonnen. Waar is zij ter wereld gekomen? Wie was haar moeder? Door wie werd zij in de steek gelaten?’

Ondanks die vraagtekens wordt Lela een hoofdpersoon met uitroeptekens, iemand die je nooit meer vergeet. Nana Ekvtimisjvili verstaat de kunst om door niets te zeggen alles te zeggen. Wat de vertaler noopt tot terughoudendheid: mijd ieder woord van uitleg. En wat ook de bespreker verplicht zich van duiding te onthouden. Maar dat slot, dat verbluffende slot. Het verhaal loopt slecht af en juist daardoor tegelijk goed. Voor één keer zal iedere lezer denken: toch mooi die doodstraf. De geschiedenisleraar Vano wacht een gruwelijke dood, maar het is lekker zijn verdiende loon. Welkom in de wereld van de mongooltjes, simpele geesten, maar net zulke gecompliceerde zielen als jij en ik.

Mario Molegraaf (1960) vertaalt uit verschillende talen. Hij publiceerde een aantal boeken. Voor de Provinciale Zeeuwse Courant verzorgt hij een wekelijkse rubriek 'Zeeuwse schrijvers' en hij schrijft regelmatig over 'Haagse' literatuur in Den Haag Centraal. In 2021 hoopt hij zijn biografie over Hans Warren te publiceren, met wie hij tot diens dood het leven deelde. Samen vertaalden zij het proza van Plato en de poëzie van Kavafis. Eerder lichtte hij voor ons zijn vertaling van George Gissing toe.