Over het vertalen van Nicola Pugliese, Malacqua, door Annemart Pilon

N.B. Lees ook de eerste pagina’s van de roman, en bekijk onze andere Italiaanse #vakantielezen-tips.

Malacqua vertalen is precisiewerk.

Dat begint al bij de eerste zin en gaat onvermoeid door tot aan het allerlaatste woord. Bij een auteur met zo’n eigen, unieke stijl kun je als vertaler eigenlijk niet anders dan hem volgen in al zijn gekkigheid, ook wanneer je dingen moet opschrijven die eigenlijk niet kunnen, tegen het onmogelijke aan schuren of daar zonder blikken of blozen overheen gaan. Dat geldt voor de lezer misschien vooral op inhoudelijk niveau, vanwege de waanzinnige beelden die Nicola Pugliese oproept, maar een vertaler focust op taalgebruik, en dat is juist waarin de schrijver zo eigengereid is. De verteller vertelt dan weer vloeiend, over de eindeloze regen, dan weer stamelend, alsof hij zelf maar half begrijpt wat er gaande is. Een bureaucratisch taaltje gaat in één zin over in directe rede en vervolgens in gedachtestroom. Er ontbreken hier en daar komma’s of lidwoorden. Zinnen nemen soms een andere wending dan je zou verwachten of er worden personificaties uit de kast getrokken die ook in het Italiaans bijzonder vreemd zijn. Waar de regen Napels ontregelt, ontregelt Pugliese de lezer.

De zinnen staan bol van de herhalingen, binnenrijm, alliteraties, chiasmes, en zijn geschreven in een dwingend ritme waaraan je niet kunt ontsnappen. Dit proza zit daarom vol muziek, en dat is niet verwonderlijk wanneer je weet dat Pugliese liederen schreef en graag op de planken had gestaan. Maar hij trad in de voetsporen van zijn vader en werd journalist, terwijl zijn broer wel een artistieke carrière had als filmregisseur. De journalistiek kon Pugliese geen bal interesseren, hij wilde maar één ding: Malacqua schrijven. Toen zijn levenswerk erop zat trok hij zich terug uit het literaire leven en uit Napels.

Hij knalde de roman er in een razend tempo uit: in slechts 45 dagen jaagde hij de bladzijden door zijn schrijfmachine, stuurde daarna de kopij naar Italo Calvino en stond vervolgens geen redactie toe. Hij zei: het is dit of niks. Het vergt nogal wat moed om als jongeman van begin dertig je debuut op die manier te presenteren aan niemand minder dan Calvino himself.

Met dezelfde moed probeerde ik als jonge vertaler de taal van Malacqua in de vingers te krijgen. Dat betekende allereerst ontzettend goed lezen wat er precies staat – waar ik in dit geval een hele kluif aan had – en vervolgens een pugliesiaans Nederlands creëren. Een vertaling maken die op stilistisch niveau intern zo coherent is dat de lezer knotsgekke passages slikt.

Ik had de schrijver graag geraadpleegd bij bepaalde passages, maar hij is vroegtijdig overleden. Al vraag ik me af of hij me wel geantwoord zou hebben: hij leidde een teruggetrokken bestaan en wilde niet eens in Italië herdrukt worden – misschien vindt hij het wel niks dat zijn eerste en laatste roman in allerlei landen vertaald wordt. Bij gebrek aan contact met de auteur heb ik dankbaar gebruik gemaakt van mijn betrouwbare netwerk van native speakers, die me keer op keer bevestigden dat Pugliese’s Italiaans merkwaardig is.

Misschien was het belangrijkste vertaalprobleem wel het ritme. Een ritme is op zichzelf natuurlijk geen probleem, maar het is wel bepalend voor een boek. Waar ik Italiaanse zinnen vanwege de taalkundige verschillen meestal moet omgooien in het Nederlands heb ik dat bij Malacqua opvallend vaak niet gedaan. De zinnen van Pugliese bestaan uit allerlei korte en nevenschikkende deelzinnen, gescheiden door komma’s, en dat werkt hier dus ook in het Nederlands, althans, dat geloof ik. De komma’s van Pugliese staan namelijk niet in de weg maar markeren een bepaalde denkpauze of herformulering die kenmerkend zijn voor zijn stijl. Met andere woorden: ik heb me laten leiden door zijn ritme, dat bepaald wordt door eindeloze regen en gedachten. Bovendien wilde ik dat de Nederlandse lezer ook de urgentie zou voelen waarmee de schrijver dit boek eruit ramde.

Ter illustratie volgt hieronder een fragment uit het eerste hoofdstuk, over groenteboer Biagio Di Sepe die verrast wordt door de regen:

E quest’acqua che adesso gli passava tra i piedi non la sentiva neppure, ma certo la vedeva, la vedeva bene, e soprattutto vedeva qualche metro più su, dove la fogna scoperta era stata riempita: l’acqua gorgogliava e si gonfiava, quasi soffiava. Di Sepe Biagio decise subito: in queste condizioni non porto di fuori proprio niente, figurati le arance con la pioggia, no, no, lascio tutto là dentro, dovrà pur smettere alla fine, e proprio sopra di lui nel cielo c’era una lunga striscia nerastra, ed era stato così anche al mercato, quella mattina alle 5, ma lui aveva pensato che sarebbe finita, prima o poi, di certo sarebbe finita. Invece non finiva, non finiva per niente, e che giornata di merda, disse, e se ne restò con le braccia incrociate sulla soglia del negozio, e poi s’accese una sigaretta e stette a guardare. Ma quando si verificò questo rumore sordo lui non vide niente di niente, sentì soltanto questo tonfo, e queste pietre per terra nel mezzo della strada. Allora guardò con attenzione verso l’alto, ed ecco, ecco, lo vide, il cornicione si staccava in silenzio, s’inclinava verso la strada, come al rallentatore, quindi se ne volava da basso con un rumore sordo sul selciato, con queste pietre che saltavano, saltavano, con la polvere che s’alzava e che la pioggia subito raccoglieva e spingeva di nuovo contro l’asfalto. E vaffanculo disse lui, si va mettendo male.
Het water dat nu tussen zijn voeten door stroomde voelde hij niet eens, maar hij zag het natuurlijk wel, hij zag het maar al te goed, en wat hij vooral zag, een paar meter verderop waar de goten waren volgestroomd: het water braakte en bubbelde, het blies bijna. Biagio Di Sepe besloot meteen: met dit weer zet ik helemaal niks buiten, laat staan de sinaasappels, met die regen, mooi niet, ik laat alles daarbinnen staan, het moet toch een keer stoppen, en precies boven zijn hoofd hing een lange, donkere streep in de lucht, zo was het die ochtend op de markt ook, om 5 uur, maar hij dacht dat het vroeg of laat wel zou ophouden, het zou vast ophouden. Maar het hield niet op, het hield helemaal niet op, wat een klotedag, zei hij, en hij stond met z’n armen over elkaar op de drempel van de winkel, en vervolgens stak hij een sigaret op en bleef staan kijken. Maar toen dat doffe geluid te horen was, zag hij helemaal niets, hij hoorde alleen de plof en de stenen midden op straat. Toen keek hij aandachtig omhoog, en hé, kijk nou, hij zag het gebeuren, de dakrand brak geruisloos af, helde over naar de weg, het beeld leek vertraagd, en toen klapte de dakrand met een doffe dreun op straat, en de straatstenen sprongen omhoog, omhoog, het stof dwarrelde op en de regen nam het meteen weer mee en smeet het terug op het asfalt. Godverdomme, zei hij, dit gaat de verkeerde kant op.

Malacqua vertalen was geen geringe opgave. En toch was het een feest, één groot feest.

Annemart Pilon (1988) is literair vertaler en docent Italiaans en Spaans. Ze studeerde Italiaans, woonde een aantal jaren in Napels en won een Talentbeurs tijdens de Master Literair Vertalen i.o. Ze werd door middel van mentoraten gecoacht door Pietha de Voogd en Manon Smits en vertaalde onder meer proza, poëzie en libretto’s. Eerder vertaalde ze werk van onder anderen Erri De Luca, Teresa Ciabatti en Paco Roca. Vorig jaar startte ze met vertaler en schrijver Martin de Haan de succesvolle actie ‘Vertalers op het omslag’, met als doel meer uitgevers ertoe te bewegen de naam van de vertaler op het omslag te vermelden. Malacqua is een boek dat ze zelf heeft aangedragen.