Recensie: Rond het jaar 1000

Wanneer begon de globalisering? Een wezenlijke vraag die vaak wordt beantwoord door te wijzen op de expansie van Europese machten als Engeland en Spanje vanaf de vijftiende eeuw. De Amerikaanse historica Valerie Hansen (Yale) pleit in haar nieuwe boek voor een andere kijk op de geschiedenis. Met het interessante, vernieuwende The Year 1000: When Exlorers Connected the World - and Globalization Began (door Inge Pieters vertaald als Het jaar 1000) wil ze laten zien dat de verbinding van volkeren en continenten door internationale handel al heel vroeg een mondiaal karakter aannam.

Globalisatie

In The Year 1000 wil de Hansen het totaalbeeld van de periode aanpakken die wij de Middeleeuwen noemen. In het nauwelijks driehonderd pagina's tellende boek refereert ze bewust nergens aan dit traditionele kader dat vooral achterstand ten opzichte van Oudheid en Renaissance suggereert. Haar boodschap is juist dat in deze periode, die ze aanduidt met 'het jaar 1000' en neerkomt op ongeveer de jaren tussen 700 tot 1400, er overal in de wereld op gebied van politiek, religie en handel veranderingen plaatsvonden die er voor zouden zorgen dat de Europeanen later in gespreide bedjes terecht kwamen. Overal bestonden langgerekte handelsroutes, waarlangs luxegoederen en slaven werden verhandeld en informatie werd uitgewisseld. Het idee dat de Spanjaarden en Portugezen, en later de Engelsen en Hollanders, beschaving brachten in achtergebleven en barbaarse gebieden blijkt een hardnekkige mythe die met dit boek voor eens en voor altijd moet worden ontkracht.

De ontwikkelingen in die periode werden mogelijk aangewakkerd door een warmer klimaat dat gunstig uitpakte voor de landbouw. Dat zorgde weer voor bevolkingsgroei, grotere groepen die meer in beweging waren en elkaar daardoor tegenkwamen, meer centralisatie, meer bureaucratie, meer diplomatie. Mensen gingen zich meer vereenzelvigen met nieuwe politieke entiteiten, en daarbinnen met een van de grote religies die de basis vormde voor wie men zag als bondgenoot of als potentiële rivaal. Men ging overal op onderzoek uit, voornamelijk gedreven door ongekende handelsmogelijkheden. De slavenhandel voor de komst van Europeanen is een opvallend voorbeeld; die was zelfs zo structureel georganiseerd dat Hansen durft te zeggen dat er mogelijk net zoveel slaven door de Sahara richting Bagdad en Cairo gingen als er later over de Atlantische Oceaan naar Amerika zijn gevoerd.

Vernieuwend

Het vernieuwende aan Hansens boek is vooral de mondiale aanpak waarbij ze begint met de ontdekkingstochten van de Noormannen (geen Vikingen, want dat slaat alleen op de plunderende piraten) die via IJsland en Groenland in Noord Amerika terecht kwamen. En schrijft over de handelsroutes van de inheemse bevolking van Noord-Amerika tot diep in Midden-Amerika, het gebied van de Maya's. Over de Arabieren en hun grote vraag naar slaven die overal en nergens vandaan werden gehaald. Over de Roes, afstammelingen van de Noormannen in het huidige Rusland en hun contacten met Constantinopel en Bagdad. Over volkeren in Afrika, die handelden in goud, ivoor én slaven. Over de Centraal-Aziatische Turken, de Mongoolse stammen, de Indiërs, de Javanen, Japanners en natuurlijk de Chinezen. Vooral de uitwisseling over de Indische Oceaan tussen Oost-Afrika, Arabië, India en China is een goed voorbeeld van hoe ver de mondialisering in deze tijd al was:

'The Chinese had more extensive trade ties to foreign countries than any other people in the world in 1000. China exported high-end ceramics and other manufactured items halfway across the globe to its customers in the Middle East, Africa, India, and Southeast Asia, and suppliers in those countries supplied goods for Chinese customers. China's international contacts were so extensive that they affected people at all social levels - not just the residents of Chinese port cities but also those living deep in the hinterland. The Chinese weren't experiencing a preparatory phase for globalization. They lived in a globalized world, pure and simple.'

Valt er nog iets af te dingen op dit interessante boek dat een bondige wereldgeschiedenis rond het jaar 1000 beschrijft, en dat nagenoeg alle continenten en volkeren beslaat? Als oudheidkundige zou ik zeggen dat Hansen wel erg veel nadruk legt op die periode zonder al te veel te zeggen over wat er daarvoor al aanwezig was aan structuren en connecties. Maar het is in dit geval wel logisch de ontdekking van het Amerikaanse continent door de Noormannen als uitgangspunt te nemen, want hiermee werd een verbinding tussen alle (bewoonde) continenten gelegd.

The Year 1000 is een boek waarin het grote verhaal centraal staat, waarin de wereldgeschiedenis vanuit de invalshoek van globalisering wordt beschreven, en waardoor je je na afloop (en tijdens) realiseert dat je van veel misschien wel een beetje wist maar nooit de samenhang en complexiteit kende. Om deze redenen zeer lezenswaardig, en het leest ook nog eens lekker weg.

Roel Salemink is archeoloog en is als boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel op het Spui onder andere verantwoordelijk voor de afdeling Middeleeuwen.