Recensie: De waanzin van de totale oorlog

Het zout der aarde is een grensoverschrijdend, krachtig anti-oorlogsverhaal, geschreven eind jaren dertig door de Poolse schrijver Józef Wittlin, die de verschrikkingen van een allesverwoestende oorlog zelf meemaakt, en en passant z’n land uit elkaar ziet vallen. Wittlin beschrijft Piotr Niewiadomski, een simpele ziel die aan de rand van het oude, in verval geraakte Oostenrijk-Hongarije leeft. Een gezagsgetrouwe en devote spoorwegambtenaar. Zijn god? Franz Josef I, de keizer van Oostenrijk, koning van Hongarije en hertog, graaf en heer van de vele landen die tezamen deze multinationale staat vormen.

N.B. Lees ook een fragment uit de roman en de toelichting door vertaler Dirk Zijlstra.

Piotr, woonachtig in Galicië, in het zuiden van hedendaags Polen, doet gewoon z’n werk, waarbij hij de lokale spoorlijn Topory - Czernielica onderhoudt. Als de oorlog uitbreekt ziet hij vele, gezonde mannen naar de oorlog met de Russen gaan - en gewond, ziek of dood terugkomen.

De oorlog duurt langer dan in heel Europa werd gedacht in 1914. Waar de oorlog in augustus nog werd gezien als een ‘zomeroorlog’, staat het verouderde en slecht op oorlog voorbereide Oostenrijk-Hongarije in die eerste oorlogswinter al op fors verlies.

Wittlin schrijft indringend, en maakt inzichtelijk wat er door het hoofd van de ‘gewone man’ Piotr gaat, die, nadat de oorlog langer lijkt te duren dan men dacht, opgeroepen wordt voor de dienstplicht. Met de andere jongemannen uit z’n dorp wordt hij naar Hongarije gestuurd.

Piotr vecht in een hem onbekend land, voor een uit elkaar vallend rijk, en voor een doel dat hem onbekend is, en waar vele miljoenen jongemannen uit heel Europa voor zullen sneuvelen. De oorlog betekent de definitieve ondergang van het ooit zo oppermachtige Habsburgse Rijk. En van Piotr, de Galicische spoorwegbeambte.

Dennis van Velzen is geschiedenisliefhebber.