Recensie: Stilte, tijd, kunst: Roelof ten Napels Over het zwijgen is een aanrader

Over het zwijgen? Een modieus academisch essay? Nee, het is de jongste, reflectieve en sfeervolle roman van Roelof ten Napel. Van alle honderden omslagen die ik op een werkdag tegenkom, sprak de foto op de voorkant van deze kleine roman mij gelijk aan. Vroege ochtend in een vroeg voorjaar, een halfopen raam, op de bevuilde vensterbank een los hangslot, vijf Caravaggio-ansichtkaarten en een welwillende bloem in een glas vol wortels. Het is, zoals ik al vermoedde, een foto van de bekende Duitse fotograaf Wolfgang Tillmans. Grootstedelijk, intiem, een beetje vuil, altijd esthetisch. 

• Lees een fragment uit Over het zwijgen
• Lees Maarten Buser over Ten Napels bundels Het woedeboek en In het vlees
• Lees meer over de Grote Poëzieprijs voor Dagen in huis
• Lees een fragment uit In het vlees
• Lees een fragment uit Constellaties

In Over het zwijgen leer je de dichteres Marie kennen, die na twee succesvolle bundels al twintig jaar geen gedicht meer heeft geschreven. De mensen die zij ontmoet snappen niet waarom en dringen zich op allerlei manieren aan Marie op. Zij lijkt tevreden met haar baan als docent, de incidentele lezingen die ze geeft, haar leven als lezer. Marie is een strenge vrouw, trefzeker en hardvochtig (zo noemde haar moeder haar ooit: ‘Het leek geen verwijt, het klonk alsof ze zich erbij  had neergelegd. Het lijkt je nooit iets te doen, dat vind ik moeilijk.’). Maar ze is bij vlagen ook hulpeloos en eenzaam.

‘Wie haar verwarde met haar werk, zou moeten denken dat ze twintig jaar geleden was gestopt met bestaan. Over haar leven daarna kon ze kort zijn: ik lees, ik geef les, ik denk na. Wat zou je verder over haar moeten weten?’

Ondanks mijn lichte weerzin tegen schrijversperonages (kunnen die schrijvers niet een keer een ander beroep verzinnen?) werd ik toch verrast en gegrepen door het personage Marie en de vragen die dit reflectieve boek oproept. Hoe verhoud je je tot de tijd en tot wie je vroeger, of als kind, bent geweest? Welke gedachten zijn het waard vastgelegd te worden? Is het nodig om voor de kunst, of iets of iemand anders te leven, of kun je ook besluiten dat niet te doen? 

Soms doet Ten Napel dit vrij letterlijk door te verwijzen naar grote schrijvers en kunstenaars (Virginia Woolf, Shakespeare, Cy Twombly). Soms juist laat hij een vraag sudderen in de gedachten van zijn personages. 

‘Ergens stond de zin: de stemming ordent de blik. Het verstand, dacht Marie, kon niet van de stemming worden losgedacht. Als je niet bang kon zijn, zou je nergens een dreiging kunnen zien. Je zou überhaupt niet kunnen weten wat een dreiging is.’

Zoals Tillmans, op zijn kenmerkende wijze, een sfeer creëert en vasthoudt in een beeld, kunnen maar weinig romanschrijvers dat met de taal. Over het zwijgen is meer dan een poging Maries stilte te doorbreken, het is een heel prachtig gebaar om haar beter te begrijpen. Een aanrader voor alle lezers die houden van nadenken over tijd en kunst, van personages die ze niet helemaal begrijpen, van mooie zinnen onderstrepen tijdens het lezen.

Lotte Bosch is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Spui.