Recensie: De stadsbewoner en zijn stad, de fotoserie en zijn context

Het zomernummer van Foam Magazine heeft als thema city life, het leven in de stad. Wat karakteriseert het leven in de stad in de eerste jaren van het nieuwe millennium? Hoe spenderen mensen hun vrije tijd, waar werken ze en hoe ziet dat eruit? Hoe verhoudt een individu zich tot de gigantische schaal van de hedendaagse metropool? En hoe verhouden mensen zich tot elkaar in een zo intense manier van samenleven? Het ligt voor de hand om direct te denken aan grote ‘stadsfotografen’ — Daido Moriyama, Stephen Shore, Philip-Lorca diCorcia of Ed van der Elsken. Maar Foam Magazine durft te kiezen voor jong talent, en minder bekende meesters — dat is reden één om het tijdschrift te waarderen. De nadruk van het thema ligt op de stadsbewoner — het individu of juist de groep die zich in deze vijandige maar mensgeschapen leefomgeving moet handhaven. De mens dus in zijn context — en het oog voor de context is reden twee om Foam Magazine ter hand te nemen. Door karianne bueno.

Zonder context geen betekenis

Kunst, en zo ook fotografie, heeft er baat bij om in een zekere context gepresenteerd te worden. Om het maar even bot te stellen: een Andy Warhol in het Museum of Modern Art heeft toch een ander soort impact dan hetzelfde ding boven de bank — alwaar het hoogstwaarschijnlijk toch de indruk wekt dat het van IKEA komt.

Pas geleden zag ik op het fotografiefestival Recontres d’Arles een diashow in de plaatselijke Romeinse arena. Prachtige locatie natuurlijk. De wind, die het scherm zo nu en dan flink deed opbollen zorgde voor een aangename spanning voor de show. Het onderwerp van de viewing was ‘Russische fotografie van de jaren zeventig tot nu’. Het begon veelbelovend, met live muziek op cello en viool, maar al snel raakte ik de draad kwijt. Zoveel verschillende beelden, van zoveel verschillende fotografen, met steeds dezelfde dramatisch minimalistische muziek erbij — het deed geen recht aan de fotografie die getoond werd. De context ontbrak, en de beelden verloren hun oorspronkelijk bedoelde impact en betekenis.

Hetzelfde gebrek aan context is ook de valkuil van het (kunst)fotografietijdschrift. Hoe vaak heb ik niet in mijn handen gestaan met een magazine dat in eerste instantie prachtig leek — mooi gedrukt, mooie beelden — en dan toch: niet genoeg om het aan te schaffen. Te leeg, te vaag. Niet meer dan een verzameling mooie plaatjes.

Foam Magazine, dat gezamenlijk wordt uitgebracht door fotografiemuseum Foam en communicatiebureau Vandejong, lijkt die valkuil met succes te vermijden. Elk nummer is gewijd aan een relevant thema binnen de hedendaagse fotografie, en toont in acht flinke portfolio’s verschillende benaderingen van het onderwerp. Elk portfolio krijgt een eigen ontwerp en een papiersoort die bij het werk past, en daarmee is elke serie een soort klein fotoboek. Iedere serie wordt afgesloten met een tweetal pagina’s over de fotograaf en diens werk. Op die manier behouden de series hun autonomie en, in ieder geval genoeg, context.

Bourouissa, Gerritsen, Homma, Fleuret: filmisch, gecomponeerd, persoonlijk en poëtisch

Van Mohamed Bourouissa, een jonge Algerijnse fotograaf die opgegroeid is in een voorstad van Parijs, is een deel van de uitgebreide serie ‘Périphéries’ opgenomen. Zijn filmische beelden zijn zorgvuldig in scène gezette studies van de gespannen verhoudingen tussen jongeren in de Parijse Banlieus. De beelden vertellen over de erbarmelijke sociale en economische omstandigheden van de voorsteden, en stellen tegelijkertijd de gevestigde clichés ervan ter discussie.

Uit het portfolio van Mohamed Bourouissa.

De Amsterdamse fotograaf Reinier Gerritsen begon zijn project ‘The Europeans’ in 2005. Zijn haarscherpe composities van mensen op straat, wachtend op de bus, of een groen licht, zijn zo harmonieus dat ze geënsceneerd lijken. Toch is dat niet het geval. Wel gebruikte Gerritsen de computer om twee beelden, vlak na elkaar geschoten, in elkaar de knutselen. De scherpte en het standpunt dat Gerritsen inneemt (dankzij een fluorescerende jas leek hij op een landmeter en schonken mensen hem geen aandacht) maakt de serie fascinerend en confronterend tegelijk.

Uit het portfolio van Reinier Gerritsen.

Verrassend in de keuze van Foam Magazine vind ik de beelden van Takashi Homma. Zijn foto’s zijn zo persoonlijk dat ik ze niet direct in het thema city life zou verwachten. Homma fotografeert zijn dochter, een fragiel klein meisje, en zet haar naast de metropool waarin zij woont. Homma’s fotoboek Tokyo and my daughter, waar deze foto's uit komen, wist mij al te ontroeren. Maar ook in het magazine blijven de beelden intiem en sereen.

Uit het portfolio van Takashi Homma.

De enige fotograaf in dit nummer die zijn persoonlijke, emotionele ervaring als stadsbewoner voorop stelt, is ten slotte de Fransman Bertrand Fleuret. Zijn selectie beelden uit het boek Landmasses and Railways zijn een poëtische neerslag van een fictionele reis door een futuristische stad. Fleuret’s zwart-wit foto’s zijn zelden erg toegankelijk. Toch slaagt hij - ook op die zestien pagina’s - erin de kijker mee te nemen in zijn onzichtbare trein. In plaats van een theoretische benadering van het werk, waarin de series in de regel onder de loep worden genomen, krijgen de beelden van Fleuret een stukje oorspronkelijk proza, wat de pas gemaakte reis mooi aanvult.

Uit het portfolio van Bertrand Fleuret.

Een driemaandelijks fotoboek

Naast hierboven beschreven werk zijn er in deze aflevering van Foam Magazine Iphonefoto’s van Joel Sternfeld (‘I, Dubai’, waarvan onlangs het boek is verschenen) en straatportretten in Sartorialist-stijl van de opkomende Zuid Afrikaanse fotografe Nontsikelelo Veleko. Er is een interview met de Franse fotograaf en filmmaker Raymond Depardon, wie ik door zijn recente werk op het Franse platteland niet direct aan dit onderwerp zou hebben verbonden. J.H. Engström legt de eenzaamheid en absurditeit van de mensen vast in Brussel en Otto Snoek laat de andere kant van de grote stad zien in superglossy foto’s van millionair fairs.

Maar de kracht van dit tijdschrift ligt niet dus alleen bij de sterke, afwisselende keuze van de fotografen. Het ligt vooral aan de aandacht die iedere serie foto’s ten deel valt. Nooit zul je er intieme beelden aantreffen op schreeuwend glossy papier. Nooit is de selectie beelden te minimaal, of overstemmen de verschillende series elkaar. Het ontwerp wordt afgestemd op de beelden van iedere reeks, en niet andersom. En daarmee is Foam Magazine bijna een fotoboek, dat — wat heerlijk! - elke drie maanden opnieuw uitkomt.

Karianne Bueno is fotograaf en medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.