Recensie: Waar zijn de axolotls?

Het moet maar meteen gezegd: Zeg haar naam is het gedroomde boek voor in de koffer. Al heb ik het nog niet op de lijstjes zien voorkomen, dit prachtige en perfect afgeronde verhaal heeft alle ingrediënten in zich om de vakantielezer te veroveren. En te betoveren. Het is een liefdesgeschiedenis waar verlies doorgeweven is, en dat het niet goed af zal lopen, is vanaf het begin duidelijk. Maar de spanning over wat er precies is gebeurd toen Francisco Goldman – auteur en hoofdpersoon van deze autobiografische roman – zijn geliefde verloor, wordt tot het laatst in stand gehouden. Door godeke donner.

Levensecht

Zeg haar naam is het relaas van de weduwnaar, maar steeds springt Goldman terug naar momenten uit zijn leven met zijn geliefde Aura – vanaf hun eerste ontmoeting tot aan haar dood. Twee jaar was Goldman getrouwd met Aura Estrada toen zij in 2007 bij een surfongeluk in haar geboorteland Mexico omkwam. Zij hadden elkaar leren kennen in New York waar Francisco Goldman als schrijver woonde. Hun leeftijdsverschil was aanzienlijk, zij was 25 en hij 47.

Goldman is schrijver (de romans The Long Night of White Chickens (’92), The Ordinary Seaman (’97) en The Divine Husband (’04) en het non-fictiewerk The Art of Political Murder (’07)), Zeg haar naam (Say Her Name, vertaald door Olaf Brenninkmeijer en Frank Lekens) wordt uitgegeven als roman. De materie is autobiografisch, zoveel is duidelijk, maar in vorm en presentatie is het als een fictiewerk. Goldman heeft de werkelijkheid naar zijn hand gezet en er met literaire middelen een overtuigende compositie van gemaakt.  

Cortázar, jong en wispelturig

Het boek opent met een bezoek dat ze samen aan het aquarium in de Jardin des Plantes in Parijs brengen. Aura had zo gehoopt er de axolotls te vinden die in Julio Cortázars gelijknamige korte verhaal voorkomen. Maar ze zijn er niet meer.

‘Ik weet nog dat ik dacht: wie moet er nou om zoiets huilen? Ik kuste de tranen van haar wangen en snoof Aura’s zilte warmte op. Dat de afwezigheid van de axolotls haar zo van streek maakte, leek onderdeel uit te maken van hetzelfde mysterie dat de man aan het eind van Cortázars verhaal moet onthullen door er een verhaal over te schrijven. Ik heb er altijd naar verlangd te weten hoe het was om Aura te zijn. “Où sont les axolotls?” heeft ze in haar notitieboekje geschreven. Waar zijn ze?’

Het kan geen toeval zijn dat Goldman naar Julio Cortázar verwijst. Zijn hele boek is doordrenkt met dezelfde hopeloze liefde die ook in Cortázars meesterlijke boek Rayuela wordt beschreven.  Daar gaat het om de onvoorspelbare La Maga die Hector Oliveira om haar vingers windt. Beide vrouwen, La Maga en Aura, zijn jong en wispelturig. De stad, in Rayuela Parijs, en in Zeg haar naam New York en Mexico City, is het universum waarin zij zich verplaatsen en waar ze keer op keer hun grillig gedrag botvieren op hun mannen die ze daarbij in verbijsterde adoratie achterlaten.

‘In onze grote klerenkast slingerden een stuk of tien enkele handschoenen rond, van haar en van mij, als vogels zonder partner in een verlaten dierenasiel. Elke winter werd Aura minstens eenmaal verliefd op een nieuwe warme muts en die droeg ze dan overal, ook als het niet koud was. En wanneer ik stond te zwijmelen over hoe schattig die muts haar stond en ik haar van de kou blozende wangen met kussen wilde overladen, dacht ik ook altijd: het is maar een kwestie van tijd voordat ze ook deze muts weer kwijt is, en ik had altijd gelijk. Op een mooie ochtend kon ik dan weer proberen te achterhalen welke route we de vorige avond hadden afgelegd, en bellen naar elke bar en elk restaurant waar we waren geweest, waarbij ik vaak in het Spaans de muts moest beschrijven die Aura daar misschien had laten liggen voor  de ’s ochtends aanwezige schoonmakers of keukenhulpjes.’

Een reconstructie van jeugd tot fatale golf

Met behulp van Aura’s computer en haar dagboeken probeert hij de jeugd van zijn geliefde te reconstrueren. Ze had een turbulente verhouding met haar moeder waar hij deelgenoot van werd gemaakt als ze haar in Mexico opzochten. Hij heeft het over Aura’s ‘diepe band met haar moeder als iets wat twaalf verdiepingen onder de grond ligt opgeborgen in een bankkluis waarvan alleen zij tweeën de combinatie kennen.’ De moeder, die als een heerszuchtige vrouw beschreven wordt, zal Goldman er naderhand van beschuldigen de dood van haar dochter op zijn geweten te hebben. Sterker, de suggestie wordt gewekt dat Aura’s moeder gelijk heeft en de ik-figuur werkelijk schuldig is aan de dood van haar dochter.

Maar hoe Aura precies aan haar einde is gekomen, wordt pas in een van de laatste hoofdstukken duidelijk. De adembenemende ontknoping ontrolt zich aan de kust van Mexico waar bodysurfen een populair tijdverdrijf is. Steeds probeert Goldman te achterhalen waar hij had kunnen ingrijpen en hoe hij het ongeluk had kunnen voorkomen. Maar Aura trof een golf die een ‘onzichtbare bulldozer’ bleek te zijn.

Door het hele boek zijn de signalen van het noodlot te bespeuren. Steeds komt de eindigheid om de hoek kijken, of het nu om mutsen en handschoenen, om axolotls of om het bestaan van Aura zelf gaat.

‘Op momenten zoals toen op het metroperron was ik bijna duizelig van liefde voor haar, maar werd ik er ook van doordrongen hoezeer ze – met haar tengere gestalte, helemaal in beslag genomen door haar eigen opwinding en zonder oog voor haar omgeving – een gemakkelijke prooi was voor de eerste de beste demonische gek die zijn pillen niet had geslikt en haar voor een aankomende trein wilde duwen. Die terugkerende vrees werd soms zo sterk dat ik bijna drang voelde haar zelf van het perron te duwen, alsof ik zoveel geluk en liefde geen seconde langer kon verdragen. Ik heb dat nooit begrepen, die vreselijke aandrang om haar van het perron te duwen terwijl ik haar tegelijkertijd in veiligheid bracht, haar redde van gedroomde demonen maar ook van mezelf.’

Je kunt je afvragen of Goldman in zijn lamento zoals Julio Cortázar spannender proza en een meer gelaagde vorm had kunnen gebruiken. Larmoyance ligt hier en daar namelijk wel op de loer. Maar ging het Goldman om het schrijven van een literair meesterwerk of wilde hij door het schrijven van Zeg haar naam zijn geliefde Aura tot leven te wekken? Wilde hij ons deelgenoot maken van haar betovering? Daarin is hij in elk geval glorieus geslaagd.

Godeke Donner studeerde Nederlandse Letterkunde en Algemene Literatuurwetenschap en woonde onder andere in Madrid, Buenos Aires, Paramaribo en Jakarta. Ze schreef boekrecensies voor verschillende kranten.