Recensie: De keuze van de conservator: Amsterdam. Een geschiedenis

Deze geschiedenis van Amsterdam is slechts 440 bladzijden kort. Dat betekent niet dat je het werk even in een avondje uitleest, maar vergeleken bij de recente Geschiedenis van Amsterdam (2004-2007) is het boek Amsterdam. Een geschiedenis van P.J. Knegtmans een wonder van bondigheid. Niets is zo moeilijk als helder een historisch verhaal inkorten, zonder alle sfeer te verliezen. Knegtmans is daar echter uitstekend in geslaagd. 

In opdracht van de Jan Wagenaar Stichting maakte hij een handzame versie van de eerder genoemde vierdelige Geschiedenis van Amsterdam, die al met al zo’n drieduizend bladzijden telt. Deze bestaat uit vier schitterende delen, maar is wat aan de zware kant – behalve voor de echte diehards – om mee te nemen op vakantie. Vandaar dat er nu deze verkorte versie van Knegtmans is, die we van de auteur geen samenvatting mogen noemen, maar die daar toch wel alles van weg heeft. En die je wel makkelijk in een koffertje stopt.

Wat zou Jan Wagenaar er zelf van vinden, de beroemde achttiende-eeuwse stadshistoricus uit wiens naam Knegtmans dit boek mocht schrijven? Het zou me niet verbazen als hij woedend zijn veto had uitgesproken. Wagenaars eigen Amsterdam, in zyne opkomst, aanwas, geschiedenissen etc (1762-1768) besloeg maar liefst dertien delen. Sinds de publicatie van dit standaardwerk is er twee en een halve eeuw Amsterdamse geschiedenis bijgekomen. Dat alles in slechts 440 bladzijdes? Onmogelijk!

Op enkele punten heeft Knegtmans een ander accent gelegd dan de auteurs van de Geschiedenis van Amsterdam, maar de overeenkomsten zijn veel groter dan de verschillen. Het knappe is dat het boek zo soepel geschreven is, dat je als lezer bijna niet doorhebt dat de auteur noodgedwongen hele hoofdstukken heeft ingekort of weggelaten. Ook in de illustraties is gesnoeid, maar gelukkig zijn er nog talloze mooie afbeeldingen overgebleven.

Een aantal van die afbeeldingen is afkomstig van het Amsterdam Museum, waar we in zekere zin hetzelfde hebben geprobeerd als Knegtmans. In de nieuwe vaste opstelling, Amsterdam DNA (geopend in september 2011), hebben we geprobeerd zo’n duizend jaar Amsterdamse geschiedenis terug te brengen tot een museumbezoek van drie kwartier. Daarbij ging het niet om inkorten van 3000 tot 440 bladzijden, maar om tekstjes van 60 woorden en filmpjes van  maximaal twee minuten. De uitdrukking ‘kill your darlings’ kreeg voor mij als betrokken conservator een geheel nieuwe betekenis.

Hoe vertel je de geschiedenis van de Gouden Eeuw in twee minuten, of de Tweede Wereldoorlog in anderhalf? Vanzelfsprekend vertel je dan vooral heel veel niet. Het gaat bij Amsterdam DNA niet om volledigheid, maar om een poging de essentie te vatten, wetende dat er heel veel ontbreekt. De kunst is om datgene wat verteld móét worden overeind te laten en dat op zo’n manier dat de geschiedenis tot leven komt.  Volledigheid is niet het doel, wel het geven van een relevante historische basis. Als de bezoeker van Amsterdam DNA na die drie kwartier hongert naar meer informatie over de geschiedenis van Amsterdam, dan heeft het museum het goed gedaan.  En dan zijn er gelukkig schrijvers als Knegtmans die aan die behoefte kunnen voldoen.

Laura van Hasselt is conservator bij het Amsterdams Historisch Museum.

Athenaeum heeft een filiaal in het Amsterdams Historisch Museum. Daar worden, het zal niemand verbazen, vooral boeken over de geschiedenis van Amsterdam verkocht. Die vinden niet alleen hun weg naar de bezoekers, maar ook naar de conservatoren van het museum. In deze rubriek staat iedere maand een boek centraal dat een rol speelt bij een presentatie in het museum. Hoe maak je van een boek een tentoonstelling? Wat is De keuze van de conservator?