Recensie: Een spiegel voor de gekwelde mens van nu

De Deense succesauteur Jens Christian Grøndahl schildert in zijn over de hele wereld vertaalde romans de zoektocht van de hedendaagse mens naar geluk. In Voordat we afscheid nemen leeft hij zich met verve in in Barbara, een negenentwintigjarige vrouw die valt voor een veel oudere, ondoorgrondelijke minnaar.

Traumatisch afscheid

Barbara, een voormalig adoptiekind uit Calcutta, leidt een weinig opwindend leven als redacteur bij een uitgeverij tot ze op een dag een veel oudere fotograaf ontmoet, de avontuurlijke zestigjarige Marcus. Misschien is het in eerste instantie vooral de behoefte aan troost dat ze snel bij hem intrekt. Er lijkt geen relationeel vuiltje aan de lucht, zeker omdat Marcus altijd op pad is om het wereldleed vast te leggen. Maar zes jaar later, tijdens een korte vakantie in Athene, verlaat hij haar opeens. Barbara is te jong voor hem, ze kan beter kinderen gaan krijgen van een ander. Haar tegenwerpingen mogen niet baten, Marcus pakt zijn koffers en laat niets meer van zich horen.

Barbara is niet de enige die een traumatisch afscheid moet verwerken. Zo is er haar alcoholistische moeder Judith die verlaten is door haar man voor een jongere vrouw, de voormalige filmster Suzanne Molton (mooie naam) die afscheid van haar jeugd en roem heeft moeten nemen en Suzannes ghostwriter Asger die zijn vrouw wil verlaten.... het ene personage na het andere duikt op, worstelend met de dilemma's van vrijheid en gebondenheid en het gevoel van leegte en verlies. Tenslotte is Barbara als adoptiekind al min of meer verweesd opgegroeid.

Bijna priesterlijke ernst

Jens Christian Grøndahl geeft die melancholieke thematiek vorm met trage beschrijvingen en lange dialogen waarin de personages elkaar nauwelijks kunnen bereiken. Soms mijmert Barbara over filosofische vraagstukken. 'In het echte leven drongen de seconden naar voren als ongeduldige passagiers in een rij, en hoewel het leven altijd hier en nu plaatsvond, beleefde je het nooit zo. De beleving strompelde erachteraan; dat wat even tevoren was gebeurd, was alweer opgelost terwijl je doorliep, druk bezig je gedachten over de toekomst te vormen.' Dat klinkt diepzinnig, maar het blijft toch ook enigszins gratuit.

Grøndahl schrijft met Scandinavische, bijna priesterlijke ernst. Op een luchtige noot valt hij zelden te betrappen, zijn personages tobben wat af. Het kan aan de vertaling liggen, maar erg soepel kun je zijn stijl niet noemen. Zijn beschrijvingen lijken soms aanwijzingen in een filmscript, maar misschien juist door die afstandelijkheid en het oog voor detail scheppen ze wel de trage, vergeefse sfeer van een film van Ingmar Bergman of een Italiaanse regisseur uit de jaren zeventig. 'Ze maakte de deur open en ging voor hem de flat in. Ze had de balkondeur in de kamer open laten staan. Het witte gordijn golfde en ving de glans van de zon voordat het weer terugviel. Ze bleef midden in de kamer staan.' Van de lezer vereist dat wel enig doorzettingsvermogen, en soms bekruipt hem of haar het gevoel dat een bepaalde handeling misschien ook niet helemaal hoeft te worden beschreven. 'Zaterdagochtend vroeg trok Barbara haar joggingpak aan en strikte de veters van haar loopschoenen.' En toch, Grøndahls kracht zit hem in de sfeertekening en zijn psychologische inzicht.

De buitenstaander

Zijn romans vormen een spiegel voor de gekwelde mens van nu, maar ze schilderen ook de problemen van een westerse samenleving. In Dat weet je niet komt de dochter van een maatschappelijk geslaagd echtpaar thuis met een Pakistaanse jongen, wat tot een queeste naar ieders multiculturele wortels leidt. In De tijd die nodig is probeert een moeder haar zoon te begrijpen nadat die een allochtone jongen in elkaar heeft geslagen. En in Voordat we afscheid nemen is Barbara ook een vreemdeling in de Deense samenleving. Dat thema van de buitenstaander speelt ook bij Marcus, die brandhaarden over de hele wereld vastlegt zonder er werkelijk bij betrokken te zijn. Zou hij niet beter iets kunnen doen om de slachtoffers te helpen, in plaats van ze alleen te fotograferen? Hij verdwijnt in zijn werk, net als de ongenaakbare Suzanne Molton die zichzelf als personage op het toneel het gelukkigst voelde. 'Ze waren allebei het meest zichzelf als ze konden vergeten wie ze waren.'

Het boek eindigt bijzonder melancholiek. Na twee jaar vindt Barbara Marcus terug, maar onder een ongelukkig gesternte. Nu pas lijken ze echt tot elkaar door te kunnen dringen en wordt het diepe begrip tussen de twee geliefden voelbaar. Als het echte afscheid nadert is Grøndahl op zijn best. Dan werkt zijn weemoedige, droge stijl waaronder heftige emoties voelbaar zijn als een vorm van poëzie. Je voelt je gelouterd en legt het boek ontroerd weg.

Fabian Takx is freelance journalist en auteur.