Recensie: Voor een vakantie in een druipend, donker bos

Sinds de eerste keer dat ik met een luisterboek op vakantie ging - op de achterbank met Pluk van de Petteflet op een cassettebandje - is er veel veranderd in het genre. Het luisterboek is een volwaardig onderdeel van het boekenaanbod geworden en gaat net zo vanzelfsprekend mee in de koffer als een boek van papier. Met Bericht uit Berlijn, de roman van Otto de Kat over diplomaat Oscar Verschuur ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, op reis dus. Door emmi schumacher.

N.B. Deze recensie maakt onderdeel uit van de korte reeks besprekingen Ik ga op reis en ik neem mee, waarin een aantal van onze recensenten mogelijke vakantieboeken bespreken. Vandaag: het luisterboek. We publiceerden eerder voor uit deze roman.

Operatie Barbarossa

Hoewel een luisterboek precies hetzelfde verhaal vertelt als de papieren versie zijn er natuurlijk belangrijke verschillen. Ten eerste is er de voorlezer. In het geval van Bericht uit Berlijn is dat de schrijver zelf. Een goede keuze, want De Kat heeft een prettige, diepe stem en leest op een aangenaam tempo. Zijn soms wat aarzelende dictie - alsof hij een beetje struikelt over, of verrast is door, woorden en zinnen die hij toch echt zelf heeft bedacht en opgeschreven - is eerder sympathiek dan storend.

Dit verschil leidt er wel toe dat je als luisteraar bij de les moet blijven, misschien vooral bij het soort boek dat Bericht uit Berlijn is. Het centrale gegeven: in 1941 hoort Oscar Verschuur, een diplomaat werkzaam in Bern, van zijn dochter Emma over een geplande inval van de nazi's in Rusland met de codenaam Operatie Barbarossa. Zij heeft dat weer van haar man gehoord, die op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Berlijn werkt. Als diplomaat beschikt Oscar over de mogelijkheden om alarm te slaan, maar uit angst voor de gevolgen voor Emma aarzelt hij. Als een Hamlet van middelbare leeftijd wordt Oscar gemarteld door twijfel, terwijl de datum die hij van Emma heeft doorgekregen, 22 juni, steeds dichterbij komt. Het grote geheim heeft verregaande gevolgen voor Oscar, zijn dochter en haar man, zijn vrouw Kate en zijn minnares Lara.

Erg spannend dus, die wegtikkende uren en dagen. En de spanning, of de frustratie, wordt verder opgevoerd omdat de luisteraar gebonden is aan het tempo van de voorlezer. De zonde van even verderop spieken is onmogelijk te begaan. Of je moet ingewikkeld in de weer met de doorspoelknop, en dan duurt het nog langer voordat je hoort hoe het afloopt.

Niet voor op het strand

Daarnaast is Bericht uit Berlijn meer dan een spannende oorlogsroman. Het is ook een studie in het huwelijk, in de relatie tussen vaders en dochters, in wat de voortschrijdende jaren met ons doen. De Kat geeft elk van zijn hoofdpersonages een rijke achtergrond mee, die vooral in flashbacks wordt uitgediept. Daarom is het als luisteraar goed opletten geblazen om te begrijpen op welk punt in de tijd het verhaal zich bevindt. Vooral Oscar heeft de gewoonte 'om op de meest acute momenten weg te duiken in herinneringen', en niet alleen in herinneringen maar ook in overpeinzingen over de onbegrijpelijkheden van de oorlog. Bijvoorbeeld: terwijl hij in het betrekkelijk rustige Bern zit, is Emma in Berlijn, 'het onvoorstelbare toneel van de misdaad. Gratis voorstelling, de hele dag door'.

Aan de andere kant komen de plaatsbeschrijvingen, waar de roman vol mee zit, juist extra mooi uit in voorgelezen vorm. Van Berlijn, die 'bedreigde en bedreigende stad' voert het verhaal ons naar Bern, Londen, waar Kate woont, Lissabon en Rome. Hier blijkt hoe sterk het proza van De Kat is: hij geeft net genoeg details om sfeer op te roepen, maar niet zoveel dat je er niet meer wijs uit kunt en al die huizen, straten en pleinen door elkaar beginnen te lopen.

Dus: een luisterboek om in de koffer mee te nemen? Het hangt ervan af welke vakantie in het vooruitzicht ligt. Bericht uit Berlijn is geen verhaal dat je op je gemak op het strand luistert, tussen allerlei andere badgasten, met een half oor - daarvoor moet je te veel opletten om de nuances van de verhoudingen tussen de personages en de onverwachte wendingen van het plot goed mee te krijgen. Wel heel geschikt is het voor een vakantie in een druipend, donker bos, of in een afgelegen dorpje in Italië, met veel donkere steegjes en af en toe de schok van een groot plein, blinkend in de zon.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.