Recensie: Intrigerende Rijksmuseumthriller rond Wilhelmina's vader

Wat nou als koningin Wilhelmina niet de dochter van Willem III was maar van diens adjudant-secretaris Sebastiaan de Ranitz? En wat nou als er, na ruim 130 jaar, documenten die dit bewijzen aan het licht dreigen te komen? Ziehier het uitgangspunt van De nachtwaker. Het koningscomplot, de intrigerende thriller die Tomas Ross speciaal ter gelegenheid van de heropening van Het Rijksmuseum schreef. Het museum is het decor voor een gevaarlijke ontdekking, maar zijn schets van de historische situatie werkt het best. Door ruth kief.

N.B. De Athenaeum Rijksmuseumwinkel opent 13 april. U bent van harte welkom.

Wanneer een vondeling prenten vindt

Hoofdpersoon in De nachtwaker is Emma de Jongste, een knappe en intelligente jonge vrouw die als baby te vondeling gelegd is. Haar pleegmoeder, een prostituee die het kind aan het eind van een nacht werken bij haar raam vindt, voedt haar samen met twee (ook weer) aangenomen grootouders op in de Amsterdamse Sarphatibuurt. Het is historicus en kunstschilder Nicolaas de Jongste, Emma's pleegopa, die haar een liefde voor kunstgeschiedenis bijbrengt, en die haar vanaf kleins af aan meeneemt naar de Cuypersbibliotheek in het Rijksmuseum.

Als Emma volwassen is gaat ze in deze bibliotheek werken, hier is het dan ook dat ze een mysterieus schrift met de twee cryptische prenten vindt. Wanneer Emma een onderzoek naar de herkomst en betekenis van de prenten start, wordt al snel duidelijk dat deze van bijzondere waarde zijn voor bepaalde andere partijen en belandt ze in de problemen.

Hedendaags Amsterdam & historische perspectieven

Ross wisselt Emma's verwikkelingen in hedendaags Amsterdam af met hoofdstukken vanuit het perspectief van al dan niet fictieve historische personages. Zo volgen we de koningin-moeder Emma van Waldeck-Pyrmont (1858-1934), haar dochter koningin Wilhelmina (1880-1948) en de niet-bestaande negentiende-eeuwse dichter Klaas van Os. In deze passages komt Ross wat mij betreft het meest op stoom.

Hij schetst de jonge koningin-moeder als een berekenende vrouw uit een niet erg rijke adellijke familie die haar kans schoon ziet wanneer haar de mogelijkheid geboden wordt om de tweede vrouw van de dan al oude koning Willem III te worden. En die samen met haar man vastbesloten is voor een geschikte troonopvolger te zorgen, ook al is Willem III allang onvruchtbaar door syfilis. Maar Ross geeft ook kleur aan de naïeve dichter Van Os die door een verliefdheid betrokken raakt bij een complot om de waarheid rondom Wilhelmina's afkomst te onthullen, en dat met de dood moet bekopen.

Aannemelijke doch wilde ideeën

Ross heeft weliswaar een aantal fictieve personages nodig om zijn punt te maken, toch maakt hij het idee dat Sebastiaan de Ranitz Wilhelmina's eigenlijke vader is volstrekt aannemelijk. En enig naspeurwerk wijst uit dat veel van zijn feiten kloppen, of heel goed op Ross' manier geïnterpreteerd kunnen worden. Het blijkt bijvoorbeeld dat Wilhelmina inderdaad toondoof was, een veelal erfelijke aandoening waar haar beide ouders niet aan leden maar De Ranitz wel.

Het idee dat een groepje negentiende-eeuwse anarchisten vervolgens samen zou spannen met zowel Rijksmuseumarchitect Pierre Cuypers als verbolgen ex-medewerkers van Willem III om Wilhelmina's werkelijke afkomst wereldkundig te maken, is dan weer wat wild maar niettemin vermakelijk.

Thrillerclichés en een ontbrekende museumsscène

Natuurlijk is er ook het een en ander op De nachtwaker aan te merken. Zo zijn veel van de personages zo plat als bordkarton, de seksscènes clichématig en hangt er wel heel erg veel van het toeval af. Maar wie zich daar te veel aan stoort kan beter überhaupt geen thrillers lezen. Wat ik wel jammer vind is de relatief kleine rol van het Rijksmuseum in het boek. Een thriller die zich deels afspeelt in een nationaal museum met monumentale kunstwerken doet denken aan Dan Browns De Da Vinci Code, met de gruwelijke maar spectaculaire moord in het hart van het Louvre.

Ross is blijkens een interview met Crimezone.nl op zijn hoede voor deze vergelijking. Hij merkt in het gesprek met Sander Verheijen op dat hij het schrijven van een thriller rondom het Rijksmuseum 'best lastig' vindt, 'bij musea en schilderijen kom je al snel terecht bij Da Vinci Code-achtige complotten. Dat wil ik niet.' Misschien heeft hij er ook daarom van afgezien een echt spectaculaire scène in het museum plaats te laten vinden. Zonde! Gelukkig is de rest van het boek er niet minder spannend om.

Ruth Kief is webboekverkoper bij Athenaeum.nl.