Leesfragment: In aanwezigheid van Schopenhauer

24 augustus 2018 , door Michel Houellebecq

| |

Op 28 augustus verschijnt Michel Houellebecqs essay In aanwezigheid van Schopenhauer, in de vertaling van Martin de Haan. Wij publiceren voor.

Het oeuvre van Michel Houellebecq is doordrenkt van het gedachtegoed van Schopenhauer: "geen romancier, geen moralist, geen dichter heeft me zozeer beïnvloed als Arthur Schopenhauer." Geïnspireerd door de Duitse brompotfilosoof laat hij geen moment onbenut om te laten zien hoe erbarmelijk het lot van de diersoort homo sapiens is. De romancier vindt in de denkwereld van Schopenhauer een bevestiging van zijn basisintuïtie: begeerte is lijden. Globaal gezien vormt de wereld volgens Schopenhauer voor Houellebecq het meest indringende beeld van wat ons leven voorstelt en wat ons nog te wachten staat. In deze tekst, die lang ongepubliceerd bleef, licht hij een sluier op van een levenslange filosofische fascinatie.

N.B. Wij publiceerden eerder voor uit Onderworpen, en niet alleen heeft Arjen van Meijgaard die roman voor ons besproken, ook sprak Maartje Kroonen een laudatio uit voor het boek, bij de nominatie voor de Europese Literatuurprijs 2016.

Word wakker, vriend, verlaat de kindertijd!

Onze levens verlopen in de ruimte, de tijd is maar een bijkomstigheid, een residu. Aan de plaatsen waar de gebeurtenissen van mijn leven zich hebben afgespeeld heb ik een nutteloos scherpe, fotografische herinnering, maar in de tijd kan ik ze alleen bij benadering situeren door middel van moeizame deducties. Toen ik bij de openbare bibliotheek van het zevende Parijse arrondissement (om precies te zijn in het La Tour-Maubourg-filiaal) de Bespiegelingen over levenswijsheid leende, kan ik dus zesentwintig zijn geweest, maar evengoed vijf- of zevenentwintig. Hoe dan ook was het tamelijk laat voor zo'n belangrijke ontdekking. Ik kende Baudelaire destijds al, en Dostojevski, Lautreamont, Verlaine, bijna alle romantici; heel veel sciencefiction ook. Ik had de Bijbel gelezen, de Gedachten van Pascal, City van Clifford Simak, De toverberg. Ik schreef gedichten; ik had al de indruk dat ik meer herlas dan dat ik echt las; in elk geval meende ik een fase in mijn ontdekking van de literatuur te hebben afgerond. En toen kantelde alles, in een paar minuten tijd.
Na twee weken zoeken wist ik op een plank in de boekhandel van de Presses Universitaires de France aan de boulevard Saint-Michel een exemplaar van De wereld als wil en voorstelling te bemachtigen; de Franse vertaling was destijds alleen tweedehands verkrijgbaar (daar heb ik me maandenlang hardop over verbaasd, ik moet mijn verbazing met tientallen mensen hebben gedeeld: dit was Parijs, een van de belangrijkste Europese hoofdsteden, en het belangrijkste boek van de wereld werd niet eens herdrukt...!). In de filosofie was ik zo ongeveer bij Nietzsche blijven steken; bij de vaststelling van een mislukking, om precies te zijn. Ik vond zijn filosofie verwerpelijk en afstotelijk, maar werd geïmponeerd door de intellectuele kracht ervan. Ik zou het nietzscheanisme graag hebben vernietigd, vergruizeld in zijn fundamenten, maar ik wist niet hoe: intellectueel gezien was ik verslagen. Het behoeft geen betoog dat het lezen van Schopenhauer ook op dat punt alles heeft veranderd. Ik neem het die arme Nietzsche niet eens meer kwalijk; hij had de pech om na Schopenhauer te komen, meer niet – zoals hij ook de pech had om in de muziek het pad van Wagner te kruisen.

[...]

In zijn derde Oneigentijdse beschouwing, geschreven vlak voordat hij hem afzwoer, prijst Nietzsche Schopenhauers grote eerlijkheid, oprechtheid en rechtschapenheid; hij schrijft prachtig over zijn barsige, goedmoedige toon, die je subiet doet walgen van de schoonschrijvers en de stilisten. Dat is meer in het algemeen het doel van dit boek: aan de hand van een aantal van mijn favoriete passages wil ik laten zien waarom Schopenhauers intellectuele houding in mijn ogen een voorbeeld blijft voor elke filosoof in spe; en ook waarom je, zelfs als je het aan het eind van de rit met hem oneens blijkt, niet anders dan grote dankbaarheid jegens hem kunt voelen. Waarom, om nogmaals met Nietzsche te spreken, ‘het feit dat zo iemand heeft geschreven, werkelijk het plezier om op deze aarde te leven heeft vergroot’.