Leesfragment: We moeten het even over Poetin hebben

28 juni verschijnt het nieuwe boek van Mark Galeotti, We moeten het even over Poetin hebben. Waarom het Westen hem niet begrijpt, in de vertaling van Paul Syrier. Lees nu bij ons een fragment.

Hij bevindt zich in het brandpunt van de wereldpolitiek, maar wie is de echte Vladimir Poetin? Wie is de man achter de mythe, het gezicht achter het voor velen onbekende Rusland? Is zijn politiek een aanslag op de westerse wereldvrede of snappen we er simpelweg nog steeds niets van? Dat laatste, zo luidt Mark Galeotti’s antwoord, want ondanks de vele woorden die over Poetins Rusland zijn geschreven, tast het Westen nog altijd in het duister.
In We moeten het even over Poetin hebben maakt Galeotti gebruik van nooit eerder vertoond bronnenmateriaal en geeft hij inzicht in de man wiens netwerken en macht tot diep in ons dagelijks leven reiken.
Vanuit onder andere Poetins jongere jaren bij de KGB en zijn relatie met de Verenigde Staten belicht Galeotti de belangrijkste misvattingen over zijn strategieën en legt hij uit hoe we Poetins motivaties kunnen begrijpen en volgende stappen kunnen voorspellen.

Mark Galeotti (1965) is werkzaam aan het Institute of International Relations in Praag, is fellow aan het Robert Schuman Centre for Advanced Studies van het European University Institute, en verbonden aan het Nederlandse platform Raam op Rusland. Hij is de auteur van het veelgeprezen De Vory. De Russische supermaffia.

N.B. Eerder besprak Raymond van den Boogaard Galeotti's The Vory voor Raam op Rusland.

Woord vooraf: Waarom we het even over Poetin moeten hebben

Het Witte Konijn in Moskou is in wezen een ‘nieuw Russisch’ restaurant. Het is, onder een glazen koepel boven een blits winkelcentrum dicht bij de stalinistische, gotische toren van het ministerie van Buitenlandse Zaken, het soort tent waar men speciale kleine stoeltjes naast de vrouwelijke gasten zet voor hun tasjes, waar de (gepeperde) rekening wordt gebracht in een stel matryoshka-poppetjes en waar het idee van een fusie van de traditionele Russische en de internationale keuken een hoogtepunt bereikt in een coupe ijs met een dennensmaakje. Ik ben te zuinig en mijn smaak is te alledaags om er enthousiast over te zijn, maar het is er opzichtig en het heeft prestige, het is een tent waar je gezien wilt worden. Het had me niet moeten verbazen dat een vroegere functionaris van het Presidentiële Bestuur (de kanselarij van Vladimir Poetin en de machtigste instelling van Rusland), toen hij werd uitgenodigd een restaurant voor de lunch uit te noemen, het Witte Konijn zou kiezen. Zelfs een te dure maaltijd en een heleboel wijn, natuurlijk van de Krim, waren niet genoeg om hem werkelijk indiscreet te stemmen, maar een van de onthullendste delen van het gesprek speelde zich af toen hij zich in een omstandige en nogal onbeheerste uitval stortte over het voortdurende wanbegrip van het Westen waar het ‘de baas’ betrof. ‘Echt, ik heb wat van die flauwekul in jullie kranten gelezen, wat jullie politici zeggen, wat jullie “deskundigen” schrijven, en ik heb geen idee waar ze het vandaan halen. Geen wonder dat het zo’n zootje is. En weet je?’ Hij zwaaide met zijn bijna lege glas en keek me fronsend aan, alsof ik een vertegenwoordiger van de hele klasse westelijke journalisten, politici en machthebbers was. ‘Mijn werk wordt er moeilijker door.’ Hoe dan? ‘Wat voor relaties kunnen we met jullie hebben zolang jullie ons niet echt zien, niet echt horen? Zolang jullie naar believen alles horen in elk woord dat de president zegt en in elke scheet die hij laat? Het was mijn baan om te proberen te communiceren, maar het deed er niet toe wat we zeiden, wat we in de toespraken van de baas zetten, iedereen nam gewoon aan dat hij wist wat we eigenlijk bedoelden, ook al zeiden we in werkelijkheid iets heel anders. Iedereen denkt dat hij Vladimir Vladimirovich kent.’
We moeten het even over Poetin hebben. Echt. Niet alleen omdat hij, of we het nu leuk vinden of niet, een van de belangrijkste mensen op deze planeet is, en evenmin vanwege de invloed van de geopolitieke strijd die hij met het Westen voert, met gebrul en gebluf, met memes en geld. Maar ook omdat hij een wereldwijd symbool is geworden, dat iedereen op zijn eigen manier interpreteert. Zoals de vertoornde en aangeschoten functionaris suggereerde is hij net een rorschachtest zoals hij door psychologen wordt gebruikt: de inktvlek is bewust dubbelzinnig, wat we erin zien zegt meer over wat er in ons hoofd omgaat dan over wat er op het papier staat.
De ironie is immers dat ondanks het feit dat hij nu al bijna twintig jaar een vast zetstuk in de wereldpolitiek is, dat er biografieën van hem en kalenders met zijn stuntjes met ontbloot bovenlijf zijn verschenen en hij voor zowel satirici als machthebbers een vertrouwd onderwerp is, we nog steeds niet echt weten wie hij is. Een meedogenloze autocraat of de verlosser van een in het nauw gedreven natie? Veteraan van de kgb</SPAN STYLE="font-variant:small-caps"> of vroom christen? Broeierige grootmeester van de globale geopolitiek of genotzuchtige kleptocraat? Hij is van alles een beetje, maar geen van deze etiketten vat hem echt samen, en dat is gedeeltelijk het probleem. Poetin schermt fanatiek zijn privéleven af, niet alleen zijn eigen leven maar ook dat van zijn familie, zowel uit eigen voorkeur als uit politieke berekening: door zijn terughoudendheid kan iedereen zijn eigen Poetin construeren.
Een deel van mijn motivering om dit boek te schrijven is gelegen in de frustratie over de simplistische karikaturen die zo vaak, en niet alleen in het Westen, worden gegeven om te proberen hem te begrijpen. Ik weet nog hoe een net benoemde Europese ambassadeur in Moskou gelukzalig beweerde dat ‘om Poetin te begrijpen je alleen maar zijn kgb</SPAN STYLE="font-variant:small-caps">-training hoeft te begrijpen’. Als het zo eenvoudig is, waarom begrijpen we Poetin dan toch steeds verkeerd? De belangrijkste drijvende krachten achter dit proces van vervreemding ten opzichte van Rusland mogen dan elders liggen, het is ook deprimerend duidelijk hoe vaak de westelijke diplomatie het heeft laten afweten. Een potentiële, pragmatische bondgenoot van het begin van de eenentwintigste eeuw is zo verbitterd geraakt dat Poetin zich in 2007 schrap zette voor een confrontatie. De tandeloze reactie van het Westen op de invasie in Georgië door Rusland werd in 2014 in Moskou als bewijs aangevoerd dat een inval in Oekraïne alleen tot een kortstondig en obligaat protest zou leiden. Deze lauwe reactie overtuigde niet alleen Poetin, maar ook velen van zijn politieke establishment dat het Westen zowel te zwak was om bang voor te zijn maar toch ook te gevaarlijk om te negeren. Bovendien overtuigde ze hen ervan dat we hen, hun land en hun cultuur niet haten. Dit alles gebeurde zeker niet alleen of zelfs maar hoofdzakelijk door onze gebrekkige behandeling van Poetin en Rusland, maar we hebben wel kans gezien beiden slecht te behandelen, vooral als gevolg van een gebrek aan begrip.
In dit boek probeer ik een beeld te geven van het complexe karakter van Vladimir Poetin en via hem van het hedendaagse Rusland, waarbij ik me beroep op meer decennia van contact met Rusland dan ik graag zou toegeven: tijd die ik er heb rondgereisd, met iedereen, van provinciale politiemensen tot functionarissen in Moskou, heb gepraat, dronken ben geworden en af en toe iemand heb omgekocht. Ik denk geen seconde dat ik alles heb doorgrond en evenmin dat anderen volledig ongelijk hebben. Dit is niet in de eerste plaats een boek voor mijn academische collega’s, en ik smeek om hun toegeeflijkheid waar het om de toon, de beknoptheid en de duidelijke afwezigheid van voetnoten gaat. Het is eerder bedoeld voor iedereen die nieuwsgierig is wie die raadselachtige figuur zou kunnen zijn en waarom hij door zo veel hype en hysterie wordt omgeven. Door een reeks van de meest voorkomende en meest problematische mythen te lijf te gaan die ‘iedereen’ over Poetin kent, hoop ik door enkele van de minst behulpzame heen te breken. Natuurlijk pak ik gedeeltelijk stropoppen en al te grote simplificaties aan, en u moet niet denken dat iedere beleidsmaker, wetenschapper of machthebber ze allemaal of zelfs maar de meeste gelooft. Toch is de recente verarming van een flink deel van de publieke uitlatingen over Poetin en Rusland, waarin aan beide zijden steeds vaker clichés en karikaturen uit de kast worden gehaald, deprimerend geweest. Naarmate de wereld complexer wordt lijken de manieren waarop we hem framen en verklaren maar al te vaak simpeler en minder genuanceerd te worden. Dat is ook iets waarover we het moeten hebben, maar pas nadat we het over Poetin hebben gehad.

© 2019 Mark Galeotti
© 2019 Nederlandse vertaling Uitgeverij Prometheus en Paul Syrier