De eerste zinnen van J.M. Coetzees De kinderjaren van Jezus, vertaald door Peter Bergsma

In de eerste alinea van De kinderjaren van Jezus van J.M. Coetzee arriveren een man en een kleine jongen bij een ‘Centro de Reubicación’, een soort opvangcentrum voor ontheemden:

The man at the gate points them towards a low, sprawling building in the middle distance. “If you hurry,” he says, “you can check in before they close their doors for the day.”

In de eerste zin deden zich twee, zij het niet erg grote, vertaalproblemen voor, ‘sprawling’ en ‘in the middle distance’. ‘To sprawl’ betekent letterlijk ‘alle kanten op gaan’, ‘zich in alle richtingen verbreiden’. Gesteld dat ik voor een van deze twee oplossingen zou hebben gekozen, dan had dat een weinig fraaie vertaling opgeleverd en zou ik bovendien één Engels woord van Coetzee door middel van vier respectievelijk vijf Nederlandse woorden hebben vertaald. Zoveel omslachtigheid is bij elke auteur een doodzonde, maar zeker bij Coetzee, die zelf nooit een woord te veel gebruikt. De maximale uitloopmarge die ik me bij het vertalen van zijn werk permitteer, is twee procent, iets wat ik gemakkelijk kan controleren omdat ik zijn boeken altijd als Word-tekst aangeleverd krijg maar dat tot voortdurend vijlen en schaven noopt. Het tweede vertaalprobleem was ‘in the middle distance’, letterlijk vertaald ‘op middellange afstand’. Dat had natuurlijk nogal onbegrijpelijk Nederlands opgeleverd, omdat het Nederlandse ‘afstand’ onmiddellijk een nadere bepaling vraagt, ‘de afstand tot iets bepaalds’. Het is uiteindelijk het volgende geworden:

De man bij de poort wijst hen op een laag, vormeloos gebouw halverwege. ‘Als jullie haast maken,’ zegt hij, ‘kunnen jullie je melden voordat ze hun deuren voor de rest van de dag sluiten.’

Natuurlijk is de letterlijke Engelse vertaling van ‘vormeloos’ ‘shapeless’, en dat woord heeft Coetzee niet gebruikt. Maar iets wat ‘alle kanten op gaat’ is per definitie vormeloos, zodat ik deze licht interpreterende vertaling mede omwille van de bondigheid gerechtvaardigd achtte. En de letterlijke vertaling van ‘halverwege’ is ‘halfway’, wat Coetzee evenmin gebruikt, maar dat wel precies hetzelfde uitdrukt als ‘middle distance’, al is het misschien een iets ander register. Zelf vind ik ook een jaar na verschijning dat de Nederlandse zin daarmee even helder en bondig gebleven is als de Engelse en de strekking volstrekt identiek.

Peter Bergsma is vertaler van onder anderen J.M. Coetzee, Lydia Davis, William Faulkner, Ernest Hemingway, Mark Twain en John Updike, directeur van het Vertalershuis in Amsterdam en voorzitter van RECIT, het netwerk van Europese vertalershuizen.