Recensie: Roelof van Gelders De koopman van Kanton: een geweldig tijdsbeeld

Het nieuwe boek van Roelof van Gelder, Libris Geschiedenisprijswinnaar van 2019, De koopman van Kanton. Jan Bekker Teerlink (1759-1832) is een hartstikke leuk boek. Omdat je de Zeeuwse koopman uit de titel beter leert kennen, en omdat Van Gelder op grond van enorm veel brieven heel veel kan reconstrueren: het leven eind achttiende, begin negentiende eeuw, hoe contacten liepen, hoe financiële huishouding toen werkte, hoe je correspondeert als post er maanden over doet tussen Azië en Europa, en wat je doet als er in de tussentijd opeens oorlog uitbreekt. Het is een portret én een tijdsbeeld, van onder meer de periode vlak voor de Franse Revolutie en de nadagen van de V.O.C..

N.B. Lees op onze site ook een fragment uit De koopman van Kanton en bekijk onze categoriepagina Geschiedenis.

Naar China namens de V.O.C.

Bekker Teerlink is op een gegeven moment naar Kanton in China gegaan omdat hij in de schulden zat en geld moest verdienen. Hij ging namens de V.O.C., die toen, net voor de Franse Revolutie, al in groot verval was. Hij ging naar de enige plek in China waar westerlingen handel mochten drijven. Op een piepklein stukje land zaten de factorijen van Frankrijk, Engeland, de Verenigde Staten, Nederland, en alles wat ze deden was strikt gereglementeerd: met wie ze mochten praten, waar ze mochten verblijven, van we ze stempels moesten hebben. Een fascinerende toestand.

Bekker Teerlink gaat meerdere keren terug, en neemt grote risico's. Bijvoorbeeld met het handelen voor eigen rekening, wat ten dele toegestaan was: dat kon enorme winsten opleveren, maar ook enorme schulden, want schepen vergingen en werden gekaapt. En ook het reizen was risicovol: drie keer werd Bekker Teerlinks schip in beslag genomen door een mogendheid waarmee de Nederlanden in oorlog waren. Maar de grootste misère was het eindeloze wachten. Op nieuws en privéberichten, geld en verzekeringen - post deed er maanden over. En zomaar naar huis varen kon ook niet. Zo moest hij een eeuwigheid wachten in een Engelse haven voor hij naar zijn vaderland-in-oorlog terug mocht.

Een genereus mens

De bronnen voor die hele geschiedenis haalde Van Gelder uit een archief van de Engelse High Court of Admirality, waar veel in beslag genomen paperassen in te zien zijn. Eerder baseerde hij zijn boek Zeepost (2008) daarop, en ik vermoed dat hij Bekker Teerlink al twintig jaar kent. Van Gelder is heel goed thuis in zijn bronnen en die grote vertrouwdheid met zijn materiaal voel je als lezer. Het levert dus een geweldig tijdsbeeld op, maar ook een beeld van een mens: genereus, optimistisch, iemand die mensen tot steun was, aangenaam gezelschap. Je leert hem kennen, maar ook zijn wereld door zijn ogen, een grote maar vertraagde wereld: je kon maanden in de overtuiging zijn dat de Fransen of de Britten een bevriende mogendheid waren, en dan was er in Europa iets totaal veranderd.

Van Gelder vertelt op het oog zonder opsmuk, maar hij weet precies hoe hij heel veel interessante informatie tot een soepel lopend verhaal kan maken. Hij biedt geen stilistische poespas, maar is een fijne verteller die de lezer serieus neemt en geboeid houdt. En Jan Bekker Teerlink is misschien niet buitengewoon bekend, maar Van Gelder laat in dit boek maar weer eens zien dat dat ook helemaal niet nodig is om een heel interessant en leesbaar boek te schrijven. Ik houd hem in mijn achterhoofd voor de shortlist van de volgende Libris Geschiedenisprijs.

Joop Hopster is rubrieksbeheerder Geschiedenis bij Athenaeum Boekhandel Spui.