Recensie: De revolutie, ongecensureerd

Frank Dikötter schudde ons twee jaar geleden al wakker met Mao's massamoord, over China's bloedige Grote Sprong Voorwaarts. Hierin beschreef hij Mao's mislukte poging om aan te haken bij de wereldmachten en de kracht van het communisme te tonen. Nu komt hij met net zo'n opmerkelijk relaas over wat daaraan vooraf ging. Tragiek van de bevrijding gaat over de laatste jaren van de Chinese burgeroorlog en de vestiging van de communistische dictatuur. Het beeld dat Dikötter daarvan schetst is bijna net zo ontluisterend als dat van de Grote Sprong. Door maarten muns.

Zie ook onze bespreking van Mao's massamoord.

Mao's dictatuur

Na jaren van burgeroorlog tussen de Chinese nationalisten en het communistische 'bevrijdingsleger' van Mao Zedong hoopten de Chinese burgers in 1949 dat het over was met het geweld en de armoede. In steden als Beijing en Sjanghai werd het volksbevrijdingsleger uitbundig welkom geheten. Overal verspreidde de propaganda mooie beloften en optimistische blauwdrukken voor een nieuwe samenleving. Sommige historici, die volgens Dikötter te makkelijk geloof hechtten aan de rooskleurige beelden die de buitenwereld werden voorgeschoteld, noemden de jaren na het einde van de burgeroorlog wel 'de gouden jaren' of 'wittebroodsweken'. In contrast met de Grote Sprong en de zo mogelijk nog catastrofalere Culturele Revolutie leken de bedoelingen van de communisten in ieder geval nog goed.

Bergen ongecensureerd materiaal, dat Dikötter in lokale en regionale Chinese archieven vond, bewijzen het tegendeel. De dictatuur van Mao was vanaf het begin een van de ergste tirannieën van de twintigste eeuw. Die ellende begon al tijdens de oorlog. In steden die zich niet zomaar overgaven aan de communisten werd door Mao's troepen dood en verderf gezaaid. Zo hadden de communisten in 1948 de stad Changchun omsingeld. Omdat er hongersnood heerste begonnen de nationalisten burgers de stad uit te jagen. Maar de communisten lieten niemand passeren. Het gevolg was dat er zeker 150.000 mensen van ontbering stierven in een bar niemandsland.

Georkestreerd geweld

Toen het land eenmaal bevrijd was, begon de ellende pas echt. Landhervormingen trokken een bloedig spoor door de dorpen die nu onder communistisch gezag stonden. Arbeiders en arme boeren werden aangemoedigd met geweld af te rekenen met hun 'landheren', die vaak nauwelijks meer hadden dan zij zelf. Als een van de armen een boer aanwees als 'landheer' was dat al voldoende om iemands lot te bezegelen. In een poging om zelf de dans te ontspringen begon de bevolking elkaar verdacht te maken. Overal werden volkstribunalen opgericht waar de slachtoffers zich moesten verantwoorden voor hun zogenaamde misdaden. Daarna volgde bijna altijd executie, vaak op een primitieve en gruwelijke manier. Uit een briefje dat een lokale partijleider aan Mao stuurde: 'Mensen worden verdronken in zoutwatervaten. Sommige worden met kokende olie overgoten en levend verbrand.' Kinderen wachtte als 'kleine landheren' hetzelfde lot.

Al dit volksgeweld werd georkestreerd door de partijtop. Mao zelf bedacht in 1950 het quotum dat er één dode moest vallen op duizend burgers. Dat aantal werd door de lokale partijkaders regelmatig opgedreven. De bloeiende handelseconomie in steden als Shanghai werd binnen enkele jaren de nek omgedraaid. Ondernemers werden vervolgd als 'contrarevolutionairen' en er werden immens hoge belastingen opgelegd. Door de terreur en de falende collectivisatie brak er op grote schaal hongersnood uit. Verzet tegen dit alles werd genadeloos de kop ingedrukt. Opmerkelijk is ook hoe Dikötter de daden van partijkopstukken als Deng Xiaoping en Zhou Enlai beschrijft. Misdadigers van het eerste uur, die niet zelden opgehemeld worden als degenen die China - na de dood van Mao - weer genormaliseerd zouden hebben.

Dikötter heeft het met deze prequel van Mao's Massamoord opnieuw voor elkaar gekregen ons op een lezenswaardige manier de ogen te openen voor een onbekend stukje twintigste-eeuwse geschiedenis. De geschiedenis van de Chinese revolutie is even walgelijk als indrukwekkend. Dikötter laat opnieuw zien dat hij niet alleen een gedegen bronnenonderzoeker is,maar ook een zeer begenadigd schrijver. Evenals Mao's massamoord is Tragiek van de bevrijding meeslepend en zelden droog. De trilogie van Dikötter (het volgende deel gaat over de Culturele Revolutie) is dan ook hard op weg het definitieve standaardwerk over Mao's China te worden.

Maarten Muns is historicus en wetenschapsjournalist, voor onder andere Kennislink en NRC Handelsblad. Hij is ook boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.