A.F.Th. van der Heijden (de boekbesprekingen in de week van 14 november 2018)
19 november 2018Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor A.F.Th. van der Heijden, en verder: Frank Westerman, Peter Frankopan, Mineke Schipper, Reggie Baay, Alice Zeniter (Trouw), Will Ashon, Jessica van Geel, Jan Brokken, Thomas Rueb, Herman Vuijsje (De Volkskrant), Javier Marías, Deborah Cadbury, Lucia Berlin (Het Parool), Simone Weil, Yra van Dijk, Hans Dorrestijn, Adam Zamoyski (NRC), Theo Gerritse, Willem Thies, André Gide, Annemiek Recourt, Bregje Hofstede (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
Delen op
In Trouw: Frank Westerman (Wij, de mens [onze recensie] over de tien geboden. Hij vertelt Arjan Visser over zijn relatie met Suzanna Jansen: 'We zijn elkaars redacteur. Nietsontziend en ongezouten. We hebben een paar afspraken: a) plagiaat binnen het huwelijk mag en b) we hebben allebei één veto, dus het recht om voor een zin, passage of hoofdstuk te gaan liggen. Wat we ook goed van elkaar begrijpen is het belang van de witregel. Bij het schrijven is dat wat er niet staat - de suggestie - minstens zo belangrijk als dat wat er wél staat. Daar valt de stilte. In die stilte moet het gebeuren. Soms zit ik achter mijn bureau en dan zegt Suzanna: "En, is de witregel al af?"'
In Letter & Geest: Nicole Lucas en Eric Brassem in gesprek met Peter Frankopan, auteur van De nieuwe zijderoutes. 'Eigenlijk wilde ik alleen een hoofdstuk toevoegen aan mijn eerdere boek, maar er is zoveel gaande in delen van de wereld waaraan zo weinig aandacht wordt besteed. Het politieke landschap is sinds 2015 sterk veranderd. In de Europese Unie: Brexit, Polen en Hongarije. We hebben Trump in de VS gekregen, die handelsoorlogen is begonnen en de Navo onder druk heeft gezet, omdat veel lidstaten te weinig aan hun defensie besteden. [...] Ik zit in de luxepositie dat mensen me vragen wat er gebeurt tussen Moskou, Islamabad, Riyadh, Teheran, Peking en Washington. Ik wil mijn informatie delen, niet om met oplossingen te komen - we kiezen politici om moeilijke beslissingen te nemen - maar om een discussie te bevorderen die me veel belangrijker lijkt dan de discussies die we doorgaans hebben in Europa.'
Janita Monna bespreekt deze week Ruth Lillegravens Sikkel ('Lillegraven schrijft beheerst, het kalme ritme van haar regels weerspiegelt het trage leven op de boerderij en de eenvoudige, soms bijna zingende taal is vol licht en kleur.'), en Annemarié van Niekerk Mineke Schippers Heuvels van het paradijs. Een geschiedenis van macht en onmacht. Toegankelijk, spitsvondig, en niet zuur of preuts, vindt ze: 'Met vele voorbeelden maakt Heuvels van het paradijs duidelijk hoe invloedrijk mythes, verhalen, kunst, uitdrukkingen en populaire cultuuruitingen zijn bij onze kijk op het vrouwelijk lichaam. De machtsverschillen tussen mannen en vrouwen die in taal en tekst zijn vastgelegd spelen een belangrijke rol in het mannelijk wangedrag dat zich tot op de dag van vandaag manifesteert.'
Marischka Verbeek dan, over Reggie Baays Het kind met de Japanse ogen [fragment] ('een belangrijke bijdrage aan het proces van herinnering en duiding van de koloniale tijd, een proces dat gebaat is bij meer beelden, meer verhalen, meer stemmen, meer Indische input'), en Paul van der Steen over Theo Gerritses 'doorwrochte biografie' Rauter. Himmlers vuist in Nederland ('Alleen voor het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag in april 1948 maakte [Rauter] zijn bijdrage [aan de daden van de SS in Nederland] wel kleiner dan de werkelijkheid rechtvaardigde. [...] Gerritse kan het na zijn uitputtende bronnenonderzoek nog exacter weerleggen.').
'[Alice Zeniter] weet haar epische, vele decennia en tientallen raak geschetste personages omvattende relaas op te bouwen op een manier die de lezer van de eerste tot de laatste pagina in de ban houdt, en hem aan het eind de indruk geeft dat hij een aantal dingen heeft begrepen die hem voordien onbekend waren,' schrijft Ger Leppers over De kunst van het verliezen [fragment | onze recensie]. 'Een rijk, even urgent als wijs boek.'
Maar het Boek van de Week is A.F.Th. van der Heijdens Mooi doodliggen [fragment | onze recensie]. 'Van der Heijdens romans zijn altijd vol, hij weet alles met alles in verband te brengen. Je zou met zoveel spektakel soms bijna vergeten dat hij ook een borend psycholoog is,' karakteriseert Rob Schouten het oeuvre. Maar: 'Het grootst vind ik Van der Heijden toch nog altijd in zijn beschrijvingen van lichamelijke sensaties, over belly button fluff [...], het naveldons van Grigori’s geliefde Yulia, over littekens en tattoos, over seks en sterven; zijn wereld is bij alle schatplichtigheid aan nieuws en relevante feiten ook altijd uiterst fysiek, tijdloos in zekere zin.' En: 'De feitelijke waarheid is Van der Heijden te armzalig, hij maakt er iets moois en spectaculairs van.'
Ook in Trouw:
- Beeldboek van de week is Mooi samen. Portretten van het verenigingsleven rond de Zuiderzee.
- Bas Maliepaard over Ulf Stark, Liefde is niet voor lafaards: 'Humor en ernst liggen steeds dicht bij elkaar, maar Starks toon is overwegend licht.'
- Sybrand van Haersma Buma in 'Vandaar dit boek' over Gerlacus Buma. Een Friese Patriciërszoon in het leger van Napoleon en Willem I: 'Ik wilde een familiegeschiedenis schrijven. Het is tegelijkertijd een boek geworden over een land in wording.'
- Marte van Santen interviewde geheugentrainer Boris Konrad (De geheimen van ons geheugen): 'Van nature is je brein eigenlijk helemaal niet goed in het onthouden van abstracte zaken, zoals taal en getallen. Dat heeft met de evolutie te maken. Om te overleven moet je een beeld hebben van waar het veilig is, van wat je kunt eten, van wie je kunt vertrouwen. Van plaatjes kortom. Het geheugen dáárvoor is goed ontwikkeld.'
- Robert Visscher interviewde Stefan van der Stigchel over zijn boek Concentratie: 'We raken afgeleid omdat het brein voortdurend keuzes maakt. Als je een boek leest, dan negeren de hersenen veel prikkels van buitenaf.'
De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
Deze week gaat Haro Kraak in geprek met Will Ashon over zijn Chamber Music. ‘Ik wilde het boek graag zo schrijven dat ik het album niet zou verpesten. Ik realiseerde me tijdens het werken aan mijn vorige boek dat het schrijven van non-fictie lijkt op het maken van hiphop,’ vertelt Ashon. ‘Omdat het een collage is. Je neemt citaten, die je samples zou kunnen noemen, van andere bronnen en daar brei je dan een eigen geheel van, zodat het weer fris is.’
Taede Smedes bespreekt John Grays Zeven vormen van atheïsme. ‘Filosofisch is het wat sceptisch en pessimistisch, maar Gray schrijft ook zeer erudiet en leesbaar, met een verrukkelijke ironie en duidelijk niet bang om tegen haren in te strijken.’ Verder Arjan Peters die schrijft over A.F.Th. van der Heijdens Mooi doodliggen [fragment | onze recensie]. ‘Van der Heijden maakt het de speurder en terugbladeraar niet makkelijk, want het verhaal zwiept hem voort.’
Evelien van Veen is lovend over Jessica van Geels I love you, Rietveld. ‘Wat een geweldig materiaal voor een biograaf – ja, daar zat dus zeker een boek in en nee, dat was nog niet geschreven. Gelukkig is het er nu.’ Van Frank Heinen een stuk over Søren Sveistrups Oktober. ‘Bij de schrijver die de wereld twintig uur lang aan de buis kon kluisteren met het puzzeltje rond één huis-tuin-en-keukenlustmoord, hoop je stiekem een beetje op een nieuwe standaard. Die wordt niet gezet. Verslavend blijft het wel. Nog eentje dan.’
‘Er zijn de afgelopen decennia al vele boeken verschenen van privéspeurders die allemaal hun eigen scenario’s ontvouwen over de toedracht van de moord,’ schrijft Eric van den Outenaar. Hij verwijst naar Jan Stocklassa’s Stieg Larssons erfenis en Thomas Petterssons Den osannolika mördareni, maar is niet enthousiast. ‘Tot nu toe hebben die publicaties niet tot een doorbraak geleid in de moordzaak. Stocklassa en Pettersson constateren allebei dat ze geen hard bewijs hebben gevonden voor hun aannames.’ Jan Brokkens De rechtvaardigen [onze recensie | podcast] wordt besproken door Jenne Jan Holtland. ‘Hij laat de tijd niet in de lengte maar in de breedte uitwaaieren en doet dat knap, met tientallen personages wier levens in elkaar grijpen.’ Ten slotte staan er in de krant twee fragmenten uit de Van der Leeuw-lezingen van Hilary Mantel (Liefde verkennen [fragment]) en Annejet van der Zijl.
Hassan Bahara sprak Eugène H. over Thomas Ruebs Laura H., het verhaal van zijn dochter in het kalifaat. 'Ik heb Laura weleens geholpen om aangifte van huiselijk geweld te doen tegen Ibrahim’, zegt Eugène. ‘Ik wist wel dat het een foute gast was, maar dat hij zo gewelddadig kon zijn, ontdekte ik pas toen ik het boek las. Je kunt wel een heel moeilijke jeugd hebben gehad, maar uiteindelijk ben je zelf verantwoordelijk voor je daden.’ Ten slotte ging Harriët Duurvoort in discussie met Herman Vuijsje over racisme in Nederland, naar aanleiding van zijn boek Zwartkijkers. 'Jij ervaart dat Nederland racistischer geworden is. Dat is subjectief,' zegt Vuijsje. 'Ik haal uitentreuren onderzoeken aan in mijn boek die aantonen dat dat gewoon niet waar is. Je moet je persoonlijke ervaringen niet verwarren met wetenschappelijk aangetoonde feiten. En sociale media, daar houd ik mij verre van.’
Korter:
- Jeroen van Merwijk over Ap Dijksterhuis, Maakt geld gelukkig?: ‘Een uiterst vlot geschreven en zeer heldere analyse van het verband dat er bestaat tussen geld en geluk.’
- Herien Wensink over Susanne Schötz, De geheime taal van katten: ‘Het probleem van dit boek is dat het op twee gedachten hinkt: het wil enerzijds een echte wetenschappelijke studie zijn, en anderzijds een vrolijk populair-wetenschappelijk boekje voor een breed publiek. Vooral dat laatste mislukt.’
- Mieke Zijlmans over Marc van Oostendorp, U als scheldwoord en andere taalverschijnselen: ‘De kwaliteit is wisselend, van erg geestig tot te technisch taalkundig.’
- Hans Bouman over James Wood, Afgelegen: ‘Een roman waarin veel wordt gepeinsd en op een overtuigende manier veel onuitgesproken blijft, maar die is dooraderd met de vraag in hoeverre geluk afdwingbaar, een keuze, is.’
- Anet Bleich over Marja Vuijsje, Oude dozen: ‘Voor wie die tijd niet zelf heeft beleefd, is Oude dozen een heerlijk en onmisbaar boek, omdat het helder en op lichte toon een beeld geeft van wat de feministen van destijds bezielde.’
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Arie Storm recenseert Javier Marías’ Berta Isla. ‘Hij is een schrijver die je tijdens het lezen op een bepaalde manier laat ademen, met een door hem opgelegde rust. Je leest een roman van hem niet snel. Op een gegeven moment sla je echter wel degelijk gespannen de bladzijden om. Hoe gaat dit verder? Hoe loopt dit af?’
Sandra Donker ging in gesprek met A.F.Th. Van der Heijden, die recent Mooi doodliggen [fragment | onze recensie] uitbracht. ‘Het ligt nu eenmaal niet in mijn aard om binnen mijn mogelijkheden te blijven. Ik wil daar net bovenuit reiken,’ zegt Van der Heijden. ‘Dan mogen anderen wel weer zeggen: je bent te ver gegaan. Ik vind megalomaan een prachtige geuzennaam.’
Hans Renders las Deborah Cadbury’s Koningin Victoria als huwelijksmakelaar. ‘Deborah Cadbury kreeg als een van de weinigen toestemming van de huidige koningin om de correspondentie van haar betovergrootmoeder te raadplegen, en dat levert een geweldig boek op,’ aldus Renders.
Korter:
- Dirk-Jan Arensman over Lucia Berlins Avond in het paradijs [fragment] en Welkom thuis: ‘Op haar best schrijft Berlin scènes in filmische telegramstijl […] Maar bovenal geeft ze je het gevoel dat je al die nauwkeurig beschreven momenten - mooi, pijnlijk of ongemakkelijk - niet leest, maar lééft.’
- Dieuwertje Mertens over Frouke Arns’ De camembert-methode: ‘Prachtige dichtregels [...] Ze laat zien wat onder de oppervlakte verborgen blijft.’
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
Maarten van der Graaff schrijft voor NRC over het werk van Simone Weil. 'Wat zij heeft geschreven over arbeid, bureaucratie en macht is nog altijd relevant. De verhouding tussen de maatschappij en individuele, menselijke lichamen was scheef, vond Weil. Ze dacht voortdurend na over alles wat mensen onderwerpt,' merkt hij in het stuk op. En: 'Haar werk ademt iets groots en toont een vurige toewijding aan het denken, maar is niet makkelijk te karakteriseren. Weil geeft je altijd net iets anders dan wat je zoekt.' Sebastiaan Kort bespreekt daarnaast Martin Michael Driessens Mijn eerste moord en andere verhalen [fragment]: 'Je moet een beetje uitkijken met dit soort toeschrijvingen, maar laten we het erop houden dat er veelal geschreven wordt over onderwerpen die eeuwenlang voornamelijk de man betroffen. En dat treft, want Driessen situeert zijn vertellingen dus meestal (diep) in het verleden. Wat ik maar zeggen wil is dat je het als lezer best oké vindt om de vaak nogal plompe opstelling van de mannelijke personages te accepteren omdat het zich nu eenmaal honderd, honderden, duizend jaar geleden afspeelde. Zo ging dat toen. Vermoedelijk.
Wilfred Takken recenseert Yra van Dijks Afgrond zonder vangnet. Liefde en geweld in het werk van Arnon Grunberg [fragment] 'Voor wie wel eens iets over Grunberg leest, zal het niet als een verrassing komen dat de Shoah en de Joodse mamme zo’n grote rol spelen. Het is vooral Van Dijks verdienste dat ze dit eens uitputtend voor ons uitzoekt, en zijn werk naast kampliteratuur en traumatheorie uit de psychologie legt. Dat blijkt precies te passen,' aldus Takken. Michel Krielaars las het 'bijzondere boek' Dansende beren van Witold Szablowski en Nynke van Verschuer noemt Bruno Latours Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het Nieuwe Klimaatregime een 'origineel en prikkelend' essay.
Bart Funnekotter sprak met Adam Zamoyski over zijn biografie Napoleon. De man achter de mythe. 'De Britten zijn er goed in geslaagd Napoleon te framen als de agressor. Maar – en dat vind ik interessanter – de propaganda waarin ze hem kleineerden, heeft waarschijnlijk een veel grotere invloed gehad op zijn handelen. Ze schilderden hem af als een barbaar afkomstig van een achterlijk eiland, soms werd er zelfs gesuggereerd dat hij zwart was. En zijn familieleden zouden er allemaal overspelige, of zelfs incestueuze relaties op nahouden. Die nederige komaf was precies Napoleons grote complex. Gekoppeld met de moordaanslagen die de Britten op hem beraamden, bevestigde deze propaganda Napoleon in zijn streven om de wereld te laten zien dat er met hem niet te sollen viel,' zegt Zamoyski onder meer in het interview.
Korter:
- Tim de Gier over Gary Shteyngart, Lake Success: 'Soms hapert de plot een beetje: wéér een nieuw verhaal waarvan je weet dat het vijftien pagina’s later weer afgelopen is en weinig impact heeft op de hoofdpersoon.'
- Rob van Essen over Jonathan Coe, Middle England [recensie]: 'onderhoudend.'
- Ellen de Bruin over Sarah Winman, De blikman: 'Een dun, lief boek over een bijzonder, uit elkaar gevallen liefdestrio.'
- Judith Eiselin over Hans Dorrestijn, Het rimpelperspectief: 'lees fluks dit boek, of vraag het met sinterklaas, in je pantoffel.'
- Arjen Ribbens over Jan Stocklassa, Stieg Larssons erfenis: 'Stieg Larssons erfenis leest als een Zweedse krimi, met als hoogtepunt de bloedstollende undercover ontmoetingen met de verdachte extremisten. Maar in hoeverre Stocklassa’s doel, de waarheid rond de moord op Palme weergeven, onder die romantisering lijdt, is moeilijk vast te stellen.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
Daan Schneider bespreekt in De Groene Amsterdammer de nieuwe vertaling van André Gides De onzorgvuldig geketende Prometheus. 'Gides proza is verrukkelijk,' schrijft Schneider. 'Met zwierige luchtigheid laat hij de lezer meedeinen in een stroom van humorvolle dialogen en onlogische plotwendingen. Alleen al daarom is het het lezen waard.' Chris van der Heijden las daarnaast Theo Gerritses biografie Rauter. Himmlers vuist in Nederland voor het blad. 'Weliswaar maakt hij in navolging van de oorlogspers, naoorlogse rechtspraak en moderne historici het beeld van Rauter eerst nog zwarter dan zwart, hij vraagt zich in de laatste zin van de inleiding van zijn boek toch af of zo’n eenzijdig oordeel kan kloppen,' staat er onder andere in het stuk.
'Je kunt Thies niet vastpinnen op één soort gedicht,' merkt Alfred Schaffer op in zijn recensie van Na het paringsritueel van Willem Thies. Kees ’t Hart wijdt een bespreking aan Annemiek Recourts 'bijzonder prettig gedetailleerde Greshoff-biografie' Moralist van de ontrouw [fragment]. En Femke Essink schrijft over Bregje Hofstedes Drift [fragment]: 'Bij een roman met zo’n hoge inzet past een wat minder keurige literaire ambachtelijkheid. Hofstedes volgende mag wild.'
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
