Recensie: Monter getoonzette mistroostigheid

Het is lang geleden dat ik tijdens het lezen herhaaldelijk moest grinniken en zelfs hardop lachen. En dat ik uit enthousiasme mijn huisgenoten tot vervelens toe hele stukken voorlas: ‘Moet je nu eens horen…’ Tegelijkertijd grijpt bij lezing van J.M.A. Biesheuvels Vroeger schreef ik. Gevonden verhalen de wanhoop je om de zoveel bladzijden bij de keel. Zoals Montaigne al schreef: ‘Wij lachen en huilen om hetzelfde.’

Korte verhalen?

Sunny Home is niet meer te koop, zo zag ik op Funda: deze ‘kluswoning’ is na ruim twee weken op de site te hebben gestaan al weer verkocht. Het is het huis dat Maarten Biesheuvel en zijn vrouw Eva veertig jaar bewoonden en waar Biesheuvel de meeste van zijn verhalen schreef. Na zijn dood afgelopen zomer werden daar nog ongepubliceerde verhalen gevonden. Die zijn nu, samen met verhalen die wél ooit in tijdschriften waren verschenen maar die nog niet eerder gebundeld waren, samengebracht in deze gloednieuwe Biesheuvel.

Het is misschien een beetje ongepast om er in de week van het korte verhaal aan te twijfelen, maar ik vroeg me na verloop van tijd af ‘kort verhaal’ wel van toepassing is op de teksten van Beisheuvel… Het zijn eerder fragmenten, of misschien zelfs: scherven. En net bij die beelden en vazen en schalen uit de oudheid, lijkt het wel of de beschadigingen het beeld mooier maken.

Reizen

Het meest verheugde ik mij op het gevonden verhaal ‘Reis over mijn tafel’. Ik hoopte dat het een soort vervolg zijn op Biesheuvels beroemde ‘Reis door mijn kamer’. Dat soort verhalen zijn eigenlijk een soort genre op zich geworden, sinds Xavier de Maistre de eerste ‘Reis door mijn kamer’ maakte en beschreef. 

Misschien kwam het door mijn erg hoge verwachtingen, maar ‘Reis over mijn tafel’ kon mij eerlijk gezegd niet helemaal bevredigen. De typisch biesheuveliaanse gekte, die andere verhalen precies dat scherpe randje en extra pit geeft, werd me teveel. Net als bij de verhalen van Robert Walser is het het spannendste als ze balanceren op de rand van de waanzin – als het over de rand is, is het onnavolgbaar.

Maar dan nog… dan nog is er die toon. Bij andere schrijvers spreek je liever van stijl maar bij Biesheuvel is ‘toon’ het juiste woord. Het is die toon die er muziek van maakt. Die toon is misschien beste vergelijkbaar met de laconieke toon van Nescio, die al even fragmentarisch schreef. Maar Nescio’s toon is eerder berustend melancholiek, terwijl Biesheuvel op wonderbaarlijke wijze jongensachtige opgewektheid combineert met zwartgallige wanhoop. Monter getoonzette mistroostigheid.

Maar niet te veel

De eerste zin van het verhaal met de prachtige titel ‘Allegro ma non troppo’ begint als een quasi-onschuldige mededeling, om vervolgens bijna ter loops behoorlijk beklemmend te worden: ‘Er wordt op de deur geklopt, op de deur van mijn kamer, ik verwacht niemand, ik dacht dat er niemand thuis was.’ In de tweede zin loopt de spanning op… en wordt bijna ondragelijk: ‘Zachtjes roep ik dat ze binnen mogen komen, de deurklink beweegt, zal mijn hart het niet begeven?’

De titel ‘Allegro ma non troppo’ is de Italiaanse muziek-tempoaanwijzing voor snel maar niet te snel. Voor de hele bundel geldt deze tempoaanwijzing: Funebre ma non troppo: Treurig maar niet te somber.