Henk van Straten, Jesmyn Ward, Nescio & Willem Melchior (de boekbesprekingen in de week van 4 april 2018)
09 april 2018Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften, waarin deze week aandacht voor Henk van Straten, Jesmyn Ward, Willem Melchior en Nescio, en verder: Elke Geurts, Patrick West, Renate Dorrestein, Patrick Modiano (Trouw), Franca Treur, Mathijs Deen, Gabriele d’Annunzio (de Volkskrant), Catherine Lacey, Maarten Doorman (Het Parool), Geert Buelens, Willem Melchior (NRC), Joost de Vries, Hanna Bervoets, Persis Bekkering (Vrij Nederland), Sigmund Freud, Hans Boland, Jan van Aken, Arthur Miller en Sara Baume (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
Delen op
In de 'Tien Geboden' van Arjan Visser: Wim Aloserij (De laatste getuige). 'Pas toen ik met Frank Krake dit boek ging maken, heb ik weer een paar nachten wakker gelegen. Een paar nachten. En dan stop ik alles weer weg. Zo heb ik de kampen ook overleefd: geen emotie tonen. Dat maakt je alleen maar zwak. En wat valt er verder ook nog over te zeggen? Het is alleen maar ellende. Over ellende moet je niet al te lang praten. Ik maak liever een geintje.'
Stevo Akkerman sprak Yvonne Zonderop naar aanleiding van haar boek Ongelofelijk, over de verrassende comeback van religie: 'In mijn boek probeer ik de vraag te beantwoorden waarom wij in Nederland zo radicaal van ons geloof zijn gevallen. Een van de verklaringen ligt in de verzuiling: ik denk dat we niet alleen afscheid hebben genomen van God, maar vooral ook van die benauwde constructie, waarin mensen zich opgesloten voelden.'
Voor het katern Tijd schreven Elke Geurts (Ik nog wel van jou) en Henk van Straten (Berichten uit het tussenhuisje [fragment]) elkaar brieven over ‘het huwelijk als cocon, de keerzijde van de vrijheid en, uiteraard, de liefde.’
In Letter & Geest een interview van Marco Visscher met Patrick West over zijn nieuwe boek Get over yourself: Nietzsche For Our Times, waarin de historicus zich verplaatst ‘in de man die God dood verklaarde.’ ‘Hij zou de wereld van vandaag vrij oppervlakkig vinden’. ‘Als Nietzsche een zelfhulpboek zou schrijven, zou hij niet zeggen dat je je fouten onder ogen moet komen, of dat je iedere dag in de spiegel moet kijken en zeggen dat je alles kunt bereiken van je wilt. Hij zou zeggen dat geluk het resultaat is van doen.’
Janita Monna besprak Wouter Godijns nieuwe gedichtenbundel Niets = iets. ‘Tussen alle stemmen, maffe invallen, gedachten en terzijdes kan ineens een glimp zichtbaar worden van waar het de schrijver uiteindelijk om te doen is: piepkleine momenten van geluk en schoonheid. […] Bij Godijn zitten ze verstopt tussen de woorden.’
Jann Ruyters las Renate Dorresteins ‘zelfportret’: Dagelijks werk. Een schrijversleven. ‘Een brede selectie is het, waarin de schrijfster haar vroegere zelf waar nodig ook relativeert, en zo inzicht biedt in ambacht én tijdgeest.’ En Rob Schouten over Veldheer Banner van Marie Kessels: ‘Veldheer Banner is een roman over een grote liefde tussen twee geestverwanten maar het is ook vooral het verhaal over een intens beleefde ziekte, met alle hoogte- en dieptepunten die daarbij horen.’ Kessels beschrijft haar personages met ‘nietsontziende eerlijkheid en oprechtheid.’
Ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van Trouw heeft Peter Bootsma het boek Trouw, 75 jaar tegen de stroom in geschreven. Mirjam Prenger besprak het. ‘Over de bestuurlijke verwikkelingen rond Trouw meldt Bootsma heel veel, maar over de maatschappelijke omwentelingen die ook de redactie van Trouw zichtbaar beïnvloedden heel weinig. Hierdoor plaatst hij de geschiedenis van Trouw in een vreemd vacuüm.’ Verder is Paul van der Steen gematigd enthousiast over Onder de toonbank. Pornografie en erotiek in de Nederlanden [onze recensie] van Bert Sliggers en Jos van Waterschoot (red.). ‘Niet alle artikelen zijn de moeite waard. […] [Maar] de meeste bijdragen bieden wel goed inzicht en prikkelen tot vervolgonderzoek.’
En Ger Leppers besprak de nieuwe roman van Patrick Modiano, Slapende herinneringen [onze recensie]. ‘Weinig schrijvers hebben zo een vaste thematiek – het verlies van het verleden, de ontoereikendheid van het geheugen – zo’n onverwisselbare eigen toon en zijn zo trouw aan één decor: het Parijs van weleer. […] Is die voorspelbaarheid erg? Integendeel! Er valt volop te genieten van alle vertrouwde ingrediënten.’
Korter:
- Julie Phillips las Jesmyn Wards Het lied van de geesten (vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema). ‘Ze schrijft met veel liefde en genegenheid over haar personages, alsof ze het als haar missie ziet om hun de erkenning te geven die ze van de samenleving maar niet krijgen.’
- Sofie Messeman over Zomerlicht, en dan komt de nacht [fragment] van Jón Kalman Stefánsson: ‘Soms klinkt Stefánsson een beetje grappig-afstandelijk, soms een tikkeltje ironisch, maar nooit sarcastisch of neerbuigend, alsof [hij] voortdurend wil zeggen: ziedaar de mens, met al zijn kleine hebbelijkheden, zijn eenzaamheid, zijn verdriet en zijn obsessies, maar hoe kan dat ook anders, hij is (maar) een mens.’
- Annemarie Terhell over het jeugdboek Middernacht, als de monsters komen van Victor Spoormaker en Bouwien Jansen: ‘Een opmerkelijk boek, waarin veel wordt geslapen. Fictie met een duidelijk doel: kinderen wapenen tegen ongewenste dromen en ze laten zien hoe je die kunt sturen.’
- Paul van der Steen interviewde Wim Coster over zijn boek Het wolfsmeisje. De zoektocht naar een verdwenen kind uit de achttiende eeuw. ‘Het is een soort roadmovie geworden. Die beschrijft mijn zoektocht naar haar verhaal én verhalen over haar.’
De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
Honderd jaar geleden debuteerde schrijver Frits Grönloh, oftewel Nescio, met Dichtertje, De Uitvreter, Titaantjes. Voor wie niet bekend is met zijn werk, gaf Paul Onkenhout een minicursus in tien lemma’s.
Arjan Peters besprak de korte verhalenbundel Slapend rijk van Franca Treur (en illustraties van Olivia Ettema). ‘Herhaaldelijk toont ze aan, en meestal heet ze daar slechts één alinea voor nodig, hoe razendsnel de verwachtingen, dromen en daden van haar doorsnee-Hollandse personages uiteenlopen. [...] Zodra Franca Treur een paar lijntjes uitzet, tekent zich al een scheur in de harmonie af. Een begin betekent verbazend vaak het begin van het einde. Vakwerk.’
Ranne Hovius las drie boeken over psychiatrische zorgverlening: ’t Is hier een gekkenhuis van Koos Neuvel en Caroline de Pater, Sint Bavo. 100 jaar psychiatrie in Noordwijkerhout 1914-2014 van Miek Smilde en Gedaanten van de waanzin. Van schaamteloze razernij naar onbegrepen belevingswereld van Rob van den Bosch. De auteurs concluderen dat er wordt bezuinigd in de psychiatrische zorg, maar zonder in een werkzaam alternatief te voorzien. ‘Als er niet geluisterd wordt naar de noodkreet die overal in de psychiatrische zorg opklinkt, kunnen we alleen maar tot dezelfde triest stemmende conclusie komen als Van den Bosch in Gedaanten van de waanzin: “Waanzinnigen staan er, als altijd, alleen voor.”'
Fokke Obbema gaf vier sterren aan Over oude wegen. Een reis door de geschiedenis van Europa [fragment | recensie] van Mathijs Deen. Aan de hand van wegen schetst Deen een geschiedenis van Europa die hij ‘dankzij zijn meeslepende stijl en zijn poëtische verbeeldingskracht’ tot leven weet te wekken. ‘Zelfs de prehistorie maakt hij spannend.’
Verder besprak Persis Bekkering Het wolfgetal van Laura van der Haar [fragment]. ‘Van der Haar blijft trouw aan de belevingswereld van haar personages, op een ambachtelijk rigide manier. Het maakt het boek geloofwaardig, maar het nadeel is wel dat het proza soms te puberaal wordt, te melig. [...] Maar dan volgt er een prachtig, teder slot, en maakt de roman toch nog een onuitwisbare indruk.’
Arjan Peters las Wieren van Miek Zwamborn en gaf het vier sterren. ‘Heel kalm en precies brengt de auteur alles in kaart. Het enige rumoer in dit boekje veroorzaakt zij zelf, als zij al duikend ziet dat regenboogwier intens blauw kan oplichten. [...] Haar enthousiasme is begrijpelijk, als je door Wieren bladert, zwaaien tientallen bontgekleurde handen je toe.’
Joris van Casteren is enthousiast over De schoonheid van de nacht, een selectie uit het werk van Gabriele d’Annunzio, door Jan van der Haar [fragment]. ‘Van der Haars selectie is een perfecte inwijding: in minder dan 500 pagina’s komen de belangrijkste avonturen van het krankzinnige leven van Il Vate, de dichter, voorbij.’
Korter:
- Sander van Walsum gaf drie sterren aan Anne-Marie Mreijens De rode jonker. De eeuw van Marinus van der Goes van Naters 1900-2005, een ‘onconventionele salonsocialist in een bewogen eeuw’.
- Emilia Menkveld las Draaideur van Katja Lange-Müller (vertaald uit het Duits door Els Snick en Ilse Josepha Lazaroms). ‘In gave zinnen en met een prettige droge humor schetst Lange-Müller het portret van een vrouw die in alle opzichten gestrand is. Dat al die losse episodes samen zo’n krachtig geheel vormen, getuigt van groot schrijverschap.’
- Hans Bouman over Vrouw of vos van David Garnett (uit het Engels vertaald door Irwan Droog)[fragment]: ‘Verwarrend, onthutsend en vooral voor meerdere interpretaties vatbaar: huwelijkse ontrouw, ontwakende vrouwelijke seksualiteit, de verschillende gestalten van de liefde. Je bent als lezer na 144 pagina’s nog lang niet klaar met dit boek.’
- Bo van Houwelingen besprak Freetown van Otto de Kat [fragment]. ‘Freetown […] moet het niet hebben van de spannende verwikkelingen […] maar van de kleine, intieme overpeinzingen van de twee geliefden, die ouder en op een treurige manier wijzer geworden zijn.’
- Marcel Hulspas gaf drie sterren aan Christian Langes Perspectieven op de Profeet. ‘Hij schetst de Arabische visies (de bijna-heilige, het grote voorbeeld, de Mohammed van de mystici), gevolgd door Westerse beelden: duivel, bedrieger, genie. Een keurig overzicht dat, eenmaal aangeland in de recente geschiedenis, al snel ontspoort.’
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Arie Storm herlas Nescio ter gelegenheid van de heruitgave van de bundel De uitvreter, Titaantjes, Dichtertje en is minder enthousiast dan hij was op zestienjarige leeftijd. ‘Ik begin wanneer ik dit opschrijf van de weeromstuit te twijfelen aan wat wij er als middelbare scholieren eigenlijk in zagen – Nescio is een schrijver voor ouden van dagen met een niet al te kritische smaak.’
Dieuwertje Mertens interviewde Catherine Lacey over haar nieuwe boek De antwoorden, waarin de hoofdpersoon relaties heeft met meerdere vrouwen om aan zijn verschillende behoeftes tegemoet te komen. ‘Gender speelt een belangrijke rol in deze roman: ik wil, zonder te oordelen, laten zien dat vrouwen heel verschillend met hun vrouwelijkheid omgaan.’
Kim Schoof besprak Dichtbij en ver weg van Maarten Doorman [fragment]. ‘In zijn essays vervlecht hij zin romantici zwierig met verrassende observaties over hedendaagse kunst en eigen ervaringen. En steeds toont hij zich open, bereid zijn eigen meningen te herzien.’ ‘Een uniek perspectief op kunst en leven fonkelt op.’
Korter:
- Dirk-Jan Arensman las Leerschool van Tara Westover. ‘Wat Leerschool redt van het label documelodrama, is Westovers nuchtere verteltoon. Die van het kind dat nauwelijks opkijkt van het enige bestaan dat ze kent, hoe uitzinnig en benauwend ook.’
- Dieuwertje Mertens over Onze kinderjaren van Xavier Roelens: ‘een ambitieuze en vervreemdende bundel.’
- Hans Knegtmans is niet enthousiast over Wildernis van Jane Harper (vertaald door Catalien en Willem van Paassen). ‘Vergeleken met haar stilistisch wonderschone debuut De droogte is de stijl van Wildernis onverwacht gewoontjes.’
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
Jos Palm bespreekt De jaren zestig van Geert Buelens, volgens hem 'even kolossaal, overdonderend en ondanks de prettig losse schrijfstijl bij tijd en wijle even eindeloos uitgestrekt [...] als de periode zelf'. Van Janet Luis daarnaast een stuk over Renate Dorresteins Dagelijks werk, een 'een afwisselende en geanimeerde bundeling van essays, lezingen, brieven, blogs en e-mails uit de afgelopen jaren'.
Thomas de Veen las Willem Melchiors Alles wat was ('Steeds is er een literaire meesterhand zichtbaar in zijn precieze bewoordingen.') en Henk van Stratens Berichten uit het tussenhuisje ('hoe gefragmenteerd en soms onmachtig [ook] de poging is eerlijk, ontroerend') [fragment]. Jona Lendering recenseert The Landmark Julius Caesar [recensie]. 'Caesars Gallische Oorlog is een van bekendste en toegankelijkste teksten uit de Oudheid en de redactie van de Landmark-vertaling heeft goed nagedacht over de wijze waarop een boek nog meerwaarde heeft boven internet. Als u tijdens deze Week van de Klassieken (5 t/m 15 april) kennis wil maken met de cultuur van de Romeinen, of als u uw kennis wilt opfrissen, dan is dit een buitenkans,' merkt hij onder andere op. En Arnold Heumakers laat zich kritisch uit over Een politiek van vijandschap van Achille Mbembe. Hij laakt onder meer het 'ondoordringbaar proza, dat uitblinkt in wollig verwoorde, abstracte vaagheid'.
Alma Mathijsen sprak met Jesmyn Ward over haar Het lied van de geesten. 'De publicatie van mijn eerste boek was een gevecht. De eerste reactie was vaak: waarom is dit relevant? Als je personages niet lijken op de meerderheid, is je werk niet herkenbaar. Mensen zouden zoeken naar gelijkenissen. Na mijn eerste National Book Award begonnen meer mensen te zien dat er iets in mijn werk zat. Wat betekent het om een mens te zijn? Wat betekent het om verbindingen met anderen aan te gaan? Wat betekent het om van iemand te houden en die te verliezen? Ja, het zijn verhalen over arme zwarte mensen. Die kunnen net zo goed universeel zijn,' zegt Ward in het interview.
Verder:
- Marjoleine de Vos over David Rijser, De portiek van de buren (vier ballen)
- Rob van Essen over David Garnett, Vrouw of vos (drie ballen) [fragment]
- Wilfred Takken over Harrie Geelen, De weg naar Voorgoed (vier ballen)
- Obe Alkema over Radna Fabias, Habitus (vier ballen)
- Lotfi El Hamidi over Francisco Cantú, De streep wordt een rivier
- Martijn Meijer over Maarten Doorman, Dichtbij en ver weg (vier ballen) [fragment]
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
'Zijn boek verschijnt nu de discussie over de verantwoordelijkheid van de industrie tegenover de eigen keuze van de roker actueel is, en dat schept verplichtingen. "Mijn ambities liggen in het domein van de literatuur, maar een roman kan heel goed iets zeggen over wat er in de wereld gebeurt."' Mischa Cohen interviewde Willem Melchior, naar aanleiding van zijn ziekte en zijn memoires Alles wat was.
In Maartje Laterveers stuk over Marx en millennials figureren Gregory Claeys' Marx and Marxism, Gustaaf Peeks Verzet! [onze recensie] en vanzelfsprekend Het communistisch manifest. Maar de generatie vóór de millennials staat centraal in het interview dat Harm Ede Botje en José Rozenbroek afnamen met Persis Bekkering, Joost de Vries en Hanna Bervoets. Over schrijven, over het leven, over de wereld.
- Joost de Vries (Oude meesters [fragment]): 'Ik wil geen cultuurpessimist zijn, maar de aandachtsspanne van iederéén is zoveel kleiner geworden, echt niet alleen van die van tieners. Onlangs werd bij een debat de stelling geponeerd dat mensen minder boeken lezen omdat er zulke goeie televisieseries zijn. Maar dat is gewoon niet zo. Mensen lezen minder omdat ze niet langer de discipline kunnen opbrengen om tien bladzijdes achter elkaar te lezen.'
- Hanna Bervoets (Efter [fragment]): 'Misschien leven we in de stilte voor de storm. Of er breekt een nieuwe oorlog uit waarbij we worden aangevallen door drones - ik maak me best zorgen over de ontwikkelingen in artificial intelligence op het gebied van wapens - of er komt een klimaatramp. Ik denk weleens: wat als onze beste tijd nú is? Ik heb een huis, ik heb werk - ik weet niet hoe ik het nog beter ga krijgen. Maar even voor de duidelijkheid: de wereld vergaat niet, het is hooguit de mensheid die ten onder gaat.'
- Persis Bekkering (Een heldenleven [fragment]): 'Die culture war speelt wel degelijk. Mensen die beweren er niet mee bezig te zijn, hebben vaak een stevige mening. Die zeggen dingen als: "Ik ben zó klaar met die genderneutrale toilettten, of met die zwarte-pietendiscussie."'
In Carel Peeters' 'Literaire kroniek', ten slotte: Steven Pinkers Enlightenment Now. 'Hoe kan het dat iemand met de intellectuele reikwijdte van Pinker over de hedendaagse wereld nog louter denkt in optimistische termen? Er is geen enkele reden om geringschattend te doen over optimisme, het is de motor van veel [...]. Maar het is onontkoombaar dat je in deze tijd tegelijk denkt aan de pessimistisch makende demonen die dagelijks aan de orde zijn voor wie zich niet van de wereld afkeert.'
Vrij Nederland verschijnt elke maand; elk kwartaal verschijnt er een special. Vrij Nederland is te koop bij het Nieuwscentrum.
Christiaan Weijts vergelijkt en bespreekt twee recente boeken over echtscheidingen: Vaderinstinct van Hans Boland en Berichten uit het tussenhuisje van Henk van Straten [fragment]. Voor Boland is dit vooral een manier om ‘zijn versie van de werkelijkheid’ te presenteren, bij Van Straten ‘krijg je de indruk dat het allemaal zelfonderzoek is’. ‘Waar Boland een verleden beschrijft dat, althans voor een deel, gestold is, en waarin dus langere lijnen in aan te brengen zijn, spatten bij Van Straten de onrust en de wanhoop bijna van elke pagina.’
Kees ’t Hart las De ommegang van Jan van Aken [fragment | recensie] en verbaasde zich over het actuele karakter van deze historische roman: ‘Je zou de verschillen tussen historische perioden en de verschillen tussen de mensen uit die perioden, die er toch echt zijn, ook kunnen laten doorklinken in de stijl van de roman en in de taal die de personages met elkaar spreken. Van Aken voelde daar niets voor.’ Graa Boomsma zag bij het lezen van Arthur Millers Focus [fragment] juist hoe bepaalde fenomenen door de geschiedenis heen steeds terugkeren. In Focus, ‘een schokkend en nog altijd actueel relaas vol bijziendheid’ over Amerikaans racisme en antisemitisme, is ‘de ongekuiste stem des volks, oftewel de onderbuik,’ aan het woord.
‘De roman overweldigde me,’ schrijft Thomas Heerma van Voss over Zevenduizend eiken van Sara Baume, ‘er zit een ongekende levendigheid in dit roesachtige, verbrokkelde levensverhaal.’ ‘Zevenduizend eiken is een boek dat de crisis van het hoofdpersonage niet zomaar voorschotelt, het laat ons die crisis meevoelen.’ Verder is Arthur Eaton erg enthousiast over de nieuwe editie van Drie verhandelingen over de theorie van de seksualiteit van Sigmund Freund. In deze herziene uitgave presenteren redacteuren Philippe van Haute en Herman Westerink een andere versie (Freud herschreef zijn teksten ‘soms wel acht keer’) van de bekende theorie, waarin het omstreden oedipuscomplex geen rol meer speelt. Ze laten zien dat ‘de tekst, in haar originele vorm, opnieuw kan inspireren’.
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
